Әзірбайжан әдебиеті халықтар әдебиеттерінің ішіндегі ежелгі әдебиеттердің бірі болып саналады.
Оның бастаулары- өзінің сан ғасырлық дамуында тығыз байланысқан халық ауыз әдебиетінде.
Әзірбайжан әдебиеті халықтар әдебиеттерінің ішіндегі ежелгі әдебиеттердің бірі болып саналады.
Оның бастаулары- өзінің сан ғасырлық дамуында тығыз байланысқан халық ауыз әдебиетінде.
Тарихи көздерден біздің дәуірімізге дейінгі IV-VII ғғ. Албанияда жазу әліппесі болғандығы және поэзияның дамығаны белгілі. VIIғ. Әзірбайжан құлдармен жаулап алынды және елде әдеби тіл араб тілі болды. Араб тарихшыларының жұмыстарында әзірбайжан жазушылары осы тілде едәуір шығармалар қатарын құрғандығы туралы мәліметтер бар. Осы күнге дейін тек қана ақындар Хатиба Тебризи мен Катрана Тебризидің шығармалары ғана жеткен.
Араб тіліндегі жазба әдебиетпен қатар әзірбайжан әдебиетінде ауызша халық шығармашылығы дамыды.
Көптеген поэмалар мен лирикалық өлеңдердің авторы, өз шығармашылығында заманының ең прогресті идеяларын бейнелеген сол дәуірдің ең ірі ақыны Низами Ганджеви болды. Ол әзірбайжан әдебиетінде романтикалық поэмалар жанрының бастаушысы және Шығыстың көптеген ірі ақындары ізбасарлары болған әдеби мектеп құрды.
Низами және оның замандастары өз туындыларын, сол уақытта Шығыстың көптеген елдерінде әдеби тіл болған парсы тілдерінде жазды.
Ақын Насими әзірбайжан тілінде үлкен өлеңдер жинағын құрған бірінші әзірбайжан лиригі болды.
Кейіннен әзірбайжан ақындары өз туындыларын жазу кезінде назарларын жиі-жиі туған тілдеріне аударды. Әдеби әзірбайжан тілінің құрылуы ақын Физули шығармашылығымен тығыз байланысты. Ол араб және парсы тілдерін туған тілге ауыстыру үшін көп қызмет етті.
XVIII ғ. Әзірбайжан Ресейге қосылғаннан кейін, орыс халықтарының алдыңғы қатарлы мәдениеті әзірбайжан мәдениетіне үлкен ықпалын тигізді. Әзірбайжанда XIX ғасырдың реалистік ағартушылық әдебиетінің алғашқы өкілдері А. Бакиханов, Мирза Шафи Вазех, М. Ф. Ахундов және т.б. болды.
XIX соңы мен XX ғғ.басында демократиялық бағыттағы Дж. Мамедкулизаде,
Н. Нариманов, М. А. Сабир және т.б. жазушылардың туындылары пайда болды.
Әзірбайжан әдебиетіне жас жазушылар келді, олардың ішінде Самед Вургун, Али Велиев, Мирза Джалал және т.б. бөлініп шықты.
Ашуг әдебиеті дами бастады. Одан әзірбайжан әдебиетінде әр түрлі жанрлар даму алды, революцияға дейінгі әдебиетте тіптен болмаған көптеген романдар пайда болды. Негізін Джафар Джабарлы салған әзірбайжан кеңес драматургиясы айтарлықтай нәтижеге жетті.
Сондай-ақ Әзірбайжанда әдебиеттану мен сынның дамуын атап өту керек. Осы облыста әзірбайжан жазушылары туралы монографиялар, сондай-ақ әдебиет бойынша орта мектеп пен жоғарғы оқу орындарына арналған оқулықтар қатарын жазған И. Эфендиев, М. Д. Джафаров, Д. Гаджиев және т.б. әдебиеттанушылар мен сыншылар жұмыс істеді.Туған күні 1 сәуір 1953 жылы
Туған жері Агджабеди, Әзірбайжан республикасы
Агиль Магомед оглы Аббасов (азерб. AqilMəhəmmədoğluAbbasov, 1953 жылдың 1 сәуірінде, Әзірбайжан республикасы, Агджабедин ауданы, Баят ауылында туған ) - Әзірбайжан парламентінің үшінші сайланған Милли Меджлисаның депутаты. Агиль Аббас атты лақап атпен танымал.
Өмірбаяны
Бакинск мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірген. Әзірбайжан жазушылар одағының мүшесі. Әзірбайжанның еңбегі сіңген журналисі. «Араз», «Дан Улдузу және «Золотое Перо» сыйлық лауреатының иегері . 8 кітаптың авторы. Орыс тілін біледі. Үйленген. Екі баланың әкесі.
1976 года жылдан Ақсу қаласының мектеп-интернатында мұғалім болып жұмыс істеген. «Наука и жизнь» журналының бөлім меңгерушісі және «Советское село» газетінде (1987 ж.) жұмыс істеген. 1990 жылдан «Справедливость» газетінің бас редакторы.
2002 жылы «Общественное мнение» зерттеу орталығының және Ресейде басылып шығатын «Миллетин газеті» (Газета народа) сұрақ-жауабы бойынша жазушы-журналист Агиль Аббас «Журналист Года» номинацияның жүлдегері болды.
Саяси қызметі
2005 жылы 6 қарашада 83 – ші Агджабеди-Агдамск сайлау округінің үшінші сайланған Милли Меджлисінің тәуелсіз депутаты болып сайланды. Қауіпсіз және қорғаныс сұрағы бойынша тұрақты комиссияның мүшесі. Азербайджан - Албания, Азербайджан - Франция, Азербайджан - Мексика және Азербайджан - Турция парламент аралық қатынас жұмысшылар тобының мүшесі.
Шығармалары
Туған күні 1874 жыл
Туған жері Шемаха
Қайтқан күні 11 шілде 1918 ж.
Қайтқан жері Әзірбайжан Демократиялық Республикасы, Гянджа
Жанрлары Өлеңдер, поэмалар
Аббас Сиххат или Саххат (лақап аты; толық аты Аббаскули Мехтизаде не Аббасгули Алиаббас оглы Мехти-заде (БСЭ); 1874, Шемаха — 11 шілде1918, Гянджа) —әзірбайжан ақыны, драматург, аудармашы. Әзірбайжан әдебиетіндегі романтизм өкілі.
Шемахинск молданың отбасында туған. Медицинаға Мешхед және Тегеранда оқыған. 1901 жылы Шемахаға оралғанда ол медицинаны ақырын-ақырын тастап, әзербайжан тілін және әдебиетін мектептерде, училищеде оқыта бастайды. Осы уақыттан бастап әдеби қызметі басталады. 1903 жылдан ол «Шэрги-Рус» («Русский Восток», Тифлис) баспа беттеріне шығады. 1905 жылы «Какой должна быть новая поэзия?» мақаланы басып шығарды. Содан соң «Поэтическая речь» , «Ода к свободе», «Голос пробуждения» атты өлеңдерін шығарды.
1912 жылы «Разбитый саз» өлең жинағы және «Западное солнце» орыс және батыс еуропа ақындардың аударма жинағы шықты. Сол кезде «Мужество Ахмеда» дастаны шықты, ал 1916 жылы «Поэт, муза и горожанин» романтикалық дастаны басылып шықты.
Аббас Сиххаттың поэзиясына Хафиздің, Саади, Низами және басқа Парсы классиктардың шығармалары ықпал етті. Бірақ Аббас Сиххаттың шығармашылығында түрік поэзиясына қызығушылығы байқалады. в то же время в творчестве Аббаса Сиххата заметен и интерес к турецкой поэзии — Тефик Фикреттің шығармашылығына ерекше.
Әдебиеті:
Туған күні 24 ақпан 1881 жыл
Туған жері Ресей империясы, Тифлис
Қайтқан күні 24 шілде 1959 ж. (78 жас)
Қайтқан жері Баку, КСРО
Абдулла Шаиг (азерб. Abdulla Şaiq Mustafa oğlu Talıbzadə; Абдулла Мустафа оглы Шаиг (Шаик) (толық тегі Талыбзаде) (24 ақпан 1881— 24шілде 1959) — әзірбайжан ақыны, прозашы, драматург, аудармашы және ұстаз.
Өмірбаяны
бдулла Шаиг 1881 жылы 24 ақпанда Тифлисте діни отбасында туған. Бастапқы білімді тифлисс қалалық мектебінде алған. Мектептен кейін Абдулла Шаиг отбасымен Хоросанға (Иран) көшіп келді. Хоросанда ол білім алуын жалғастырады. Сол уақытта Шаиг парсы, араб тілдеріне және шығыс әдебиетініне үйренді. Иранда сегіз жылдай тұрып абдулла Шаиг Тифлиске оралады, біраз уақыт өткен соң отбасымен Бакуге көшіп келеді. Бакуге келіп өздігімен білім алуын жалғастырып, орыс тіліне үйреніп, орыс-татар (әзірбайжан) мектептерінің мұғалімі лауазымына емтихан тапсырады. Өз педагогикалық қызметін А. Шаиг әдеби шығармашылығымен қоса атқарған. Шығармашылығының бастапқы кезінде А. Шаиг жұмысшылардың өмірлерін растайтын өлеңдерін, әңгімелерін жарыққа шығарған. «Письмо не дошло» әңгімесінде Ираннан Бакуге жұмыс іздеп келіп мұнай құдығында құлап қаза болғаны туралы қарапайым жұмысшының қиын өмірі туралы жазылған. А. Шаиг Әзірбайжанда бірінші балалар жазушысы сияқты танымал. «Тык-тык ханум», «Хороший друг», «Лиса — паломница» және тағы басқалары атты өлеңмен жазылған ертегілері, «Хорошая весна», «Чабан» және тағы басқа драматургиялық шығармалары әзірбайжан оқушыларының сүйікті шығармалары болып табылады. Оның шығармалары – адамдардың мінезі, тұрмыстары туралы, «Араз» романы, «Нушабе» драмасы және көптеген балаларға арналған ертегілері. 1938 жылы А. Шаигтың бірінші кітабы Крыловтың 97 аңыз әңгімелерінің аудармасы басылып шықты. Шаигтың аудармаларында Гасаналиага хан Гарадакскийдың бірінші сынау аудармалары көрсетілген. Шаигтың поэзияға, әдебиетке деген қызығушылығы жеті жасында тифлис мектебінде оқу бастағанда көрінді. Ол әзірбайжан, парыс, орыс тілдерінде жазылған өлеңдерді жатқа білетін. Бірінші оқулығы болып «Вэтэн дили» болды, сол кітапқа Гасанали хан Гарадскийдың аудармасында И. А. Крыловтың аңыз әңгімелері еңізілген болаты. Қазіргі уақытта әзірбайжан мемлекеттік қуыршақ театрына А. Шаигтың аты берілген.
Естелік
1990 жылы Бакуде Адбулла Шаигке арналған мұражай-үйі салыңған. Мұражай бұрын өзі тұрған ғимараттың бір пәтерінде орналасқан.
Чингиз Акифович Абдуллаев (7 сәуір 1959 жыл, Баку) — әзірбайжан, кеңестік жазушы.
Өмірбаяны
Абдуллаев Чингиз 1959 жылы, 7 сәуірде Баку қаласында туған.
Әкесі — Акиф Абдуллаевич Абдуллаев (1926—2007) — білімі-заңгер, Ұлы Отан соғысына қатысушы; Әзірбайжан республикасының бірнеше ауданында прокур жұмысын атқарған, Нахичеван республикасында прокурор болып, Баку қаласында прокурор орынбасары болды. Кейін әзірбайжан қаласының қорғаушылар төреалқасының төрағасы болып жұмыс атқарды. Соңғы уақытта қорғаушылар төреалқасының мүшесі болды.
Шешесі — Шафига Дамировна Бедалова (1924—2010) — білімі тарихшы, профессор; комсомолда жұмыс атқарған, содан кейін Әзірбайжан кәсіподақ кеңесінің төрайымы болды, соңғы отыз жыдары – марксизм-ленинизм университетінің ректоры болды. Соңғы жылдары ұстаздық жұмыста болды.
1976 жылы болашақ жазушы Бакудегі № 189 орта білім беру мектепті бітіріп С. М. Крылов атындағы Әзірбайжан мемлекеттік университеттің заң факультетіне түсті.
Университетте оқыған кезінде «Комсомольский прожектор» газетінің бас редакторы болып және заң факультетінің спорт клубының президенті болып сайланды.
Студенттік жылдары Чингиз Абдуллаев бірінші рет шекарадан шықты. 1978 жылы туристік тобымен Румынияға, Югославияға, Чехословакияға барды, 1980 жылы – Польшаға.
1979 жылы Алма-Аты қаласында Бүкілодақтық заңгер сайысында, 1980 жылы Львов қаласында (Украина) бірінші орындарға ие болған.
1981 жылы қызыл дипломмен әзірбайжан мемлекеттік университеттің заң факультетін аяқтады.
Заң факультетін аяқтаған соң қорғаныс министрлігінің офицері қызметінде Бакинс агрегат өндіріс бірлестігіне түсті, авиация қорғаныс министрлігінің жабық әскери өндірісі, «пошта жәшігі» деп аталған және қорғаныс министрлігінің жауапкершілігінде тұратын жерде заңгер болып осы өндірісте жұмыс атқарды.
1981 жылдан — Бакинск агрегат өндіріс бірлестігінің бастығы болып жұмыс атқарды.
1981- 1984 жылдарында әскери өңеркәсіптің Министірлігінің жабық оңеркәспте жұмыс істеді. Соңымен шетелде қызметтік іссапарларында болды.
1982-1983 жылы Минск және шұғыл құрамның (КУОС) жетілдіру- курстарында МҚК КСРО қызыл тулы институтында МҚК КСРО жоғарғы курстарында оқыды.
1984 жылдан бастап Советтік жалғаулықтың коммунистік партиясының мүшесі. Партиядан шықпады, партиялық билетті тапсырмады. Түрлі партиялық орган және коммунистік партияның мекемелерінде жұмыс істеді. Саяси ағарту бөлмесін басқаратын Баку қаласының Карадаг аукомының партиясының нұсқаушы лауазымда жұмыс істеді.
1984 жылдан бастап КСРО қорғанысының министрлігінің 34-ші бөлімінің офицері.
1984-1986 жылдарда шетелде қорғаныстың министрлігінің тапсырмаларды орындады, айрықша мақсатт арнайы бөліміді басқарды. Анголада, Мозамбикте, Бельгияда, Болгарияда, Польшада, Румынияда, Болгарияда, Ауғанстанда және басқа елдерде жұмыс істеді. Iссапарлардың уақытында екi рет жаралаған. Қызыл ту орденмен, қызыл жұлдызд орденiмен және медальдармен марапаттаған. Вышел в отставку в звании майора. Майор атағында отставкаға шықты.
1986 жылдың соңында, Бакуға қайтқанда, партиялық жұмысқа құқық қорғау органның, МҚК, ІІБ және прокуратураның жетекшісінің қызметін алады
1986 жылы социологияның және марксизмның-ленинизмнің университетінің әлеуметтік психологиясының факультетін Әзірбайжанның коммунистік партиясының ОК бітірді, саяси жоғары білімді және психологтің кәсібін алды.
1986 -1989 жылдарда Әзірбайжанның коммунистік партиясының ок әкімшілік органының бөлімінің жүйесінде жұмыс істеді, құқық қорғау органдарды тексерді. Әзірбайжанның компартиясының ОК секторымен басқаруға бекітпеді, себебі ол жазушылықтың қызметінде болды.
1988 жылы Абдуллаевтың «Көгiлдiр перiштелер» алғашқы кiтабы шықты.
1988 жылдан бастиап заң ғылымның кандидаті. Халықаралық қатынастард сұрақтары бойынша кандидаттық диссертацияны қорғады.
1989 жылдан бастап ҚСРО жазушылардың одақтың мүшесi және Әзiрбайжанның жазушыларын одақтың мүшесi.
1989 жылдың ақпанда ұйымдастырылған сұрақтары бойынша Әзiрбайжанның жазушыларын одақтың басқаруын орнатылған хатшы қызметіне бекітілген. Ол КСРО тарихында жазушылар одағында ең жас хатшысы болды.
1989 жылдан бастап Ягеллонск университеттiң құрметтi профессоры
1990 жылдан бастап Әзiрбайжан әлем қорының төрағаның орынбасары.
1990 жылдан бастап Г.З.Тағиев атындағы қайырымдылық қоғамның төрағасы.
1990 жылдан бастап Әзiрбайжан ПЕН-клубының .вице-Президенті -
1990 жылдың маусым шiлде айларында Әзiрбайжанның коммунистiк партияның XXXII съездiн делегаті.
1991 жыл наурызда Әзiрбайжанның жазушыларын одақтың IX съездiнде Әзiрбайжанның жазушыларын одақтың басқаратын хатшы болып сайланған.
1991 жылдан бастап заңды ғылымның докторы. Халықаралық қылмыстылықтың мәселелерiбойынша докторлық диссертацияны қорғады.
1992 жылдан бастап ПЕН-клубының (халықаралық жазушылардың одағы) вице-президенті.
1993 жылдан бастап «Әзiрбайжан - Қазақстан» Республикалық достық қоғамының вице-Президенті.
1994 жылдан бастап САКС-клубінің президенті.
1997 жылды қазанда Әзiрбайжанның жазушыларын одақтың X съездiнде Әзiрбайжанның жазушыларын одақтың басқаруын хатшы болып қайта сайлаған.
2000 жылда «Әдеби экспресс «Еуропа - 2000» еуропалық жазушылардың сапардың қатысушысы.
2002 жылдан бастап (ЖОҚБ ) жазушылық одақтардың Халықаралық бiрлестiктiң аткомының мүшесi.
2003 жылдан бастап Халықаралық Әдеби қордың төралқаның тең төрағасы.
2004 жылы мамырда Әзiрбайжанның жазушыларын одақтың XI съездiндегi Әзiрбайжанның жазушыларын одақтың басқаруын хатшы болып тағы да сайланған.
2005 жылы ақпанда жазушылық одақтардың Халықаралық бiрлестiктiң (ЖОҚБ ) төрағаның орынбасарын болып сайланған.
2005 жылы маусымнан бастап Азербайджан- Болгарлық достықтық қоғамының төрағасы.
2005 жылы шілде айынан бастап — Әзiрбайжанның халық жазушысы.
2006 жылды қарашадан бастап Әзiрбайжан халықаралық университетiн қылмыстық құқықтың кафедрасының профессоры.
2010 жылы ақпан айынннана бастап - Әзiрбайжан республикасының ғылым, мәдениет және әдебиет бойыша Мемлекеттiк сыйлықылары комиссияның мүшесi.
2011 жылы қаңтарда Әзiрбайжан ПЕН-клубінң президенті болып сайланған.
Шығармашылығы
Чингиз Абдуллаев өз шығармашылық жолын, бұрынғы Кеңес Одағы «пошта жәшiктерiнде» жұмыс iстей бастады. Оның алғашқы әдеби шығармалары бiрнеше лирикалық әңгiмелер болды, олардың арасында «Вальс» (1981 ) және «Бiр тiлiм нан» (1981—1982 ).
Анголада өз жақын достың өлiмiнен кейiн Ол детективтiк жанрдағы кiтаптарды 1983 жылда жаза бастады бастады. Чингиз Абдуллаев iссапардан қайтып келгенде «Көгiлдiр перiштелер» романды жазуга бастайды, оон сарапшыларды және интерполдың қызметкерлерiн халықаралық қылмыстылықпен күрестегі қызмет туралы деректi шығарма. (1984—1995). Жазушы 1984 жылында «заман астыртын әрекет басында» деген үлкен тарихи романды жазуға бастайды (1984—1995 )
«Көгiлдiр перiштелер» романды 1985 жылдың басында жазуға бітірді. Шығарма жарияланым үшiн тыйым салынған болды және мемлекеттiк қауiпсiздiк комитетінің архивтерiнде және баспада аса үш жыл сақталынды, өйткенi онда құпия ақпараттар бар деп есептелген. 1987 жылда ғана романң шығаруына рұқсат берілді.
Чингиз Абдуллаевпен 1986 жылы «өлтiру сенбестiк дерлiк»повесть жазылды. Жазушының алғашқы кiтабы «Көгiлдiр перiштелер» романы Баку қаласында «Язычы»баспада 1988 жылдың басында 30 000 даналарда тиражбен басып шығарылған болды. Келесi жергiлiктi және бүкiлодақтық баспада жарияланды.
Чингиз Абдуллаев 1989 жылында «өлтiру сенбестiк дерлiк» повестi (1986 ) және әңгiмені «Монпельеге қылмыс» (1988 ) басып шығарды. «Адамға аңшылық» романы (1989 ), Ыбырақым Шүкiровымен дайындалған бiздiң заманымыз өттiде деректi кiтап «Қара қаңтар. Баку – 1990», және «Заман астыртын әрекет басында» (1984—1990 ) тарихи романның бірінші бөлiгi 1990 жылы жарық көрді. Шыңғыс Әбдiллаевтің шығармалары Бакуда, Мәскеуде және шетелде басылып отырды. 1991 жылдың соңына автордың басылымдарын ортақ тиражы миллион даналар шектен шықты. ҚСРО ыдыраудан кейiн кәсiби жазушы болды. 1994 жылдан бастап белсене жазып және басытыла бастады. Жазушының әдеби өнiмдiлiгi туралы аңыздар жүредi. Келесi жылдар ол әр бiр жарым-екi айбойымен романды жасап шығаруына сенiп қалу қиын.
Чингиз Абдуллаев қазiргi уақытта - 147 романның және повестердің, әңгiмелердiң, 400 артық публицистикалық мақалардың, 50 астам сценариялардың авторы.
Жазушысының шығармалары ТМД елде әлемнiң 28 тiлiнде, ортақ тиражды 26 миллион даналардан артық балтық жағалауы, сонымен бiрге АҚШ-та, Ұлыбританияда, Францияда, Польшада, Болгарияда, Иранда, Израильда, Грузияда,Италияда,Түркияда, Швецияда, Норвегияда,Германияда, Сербияда,Бельгияда,Румынияда,Албанияда және Венгрияда басыплып шығарылған.Жазушының шығармалары және автордың сценарии бойынша жетi фильмдер және екi сериал түсiрiлген
Жетiстiктері
Бiрнеше шет тiлдердi біледі: әзiрбайжан және орыс тілдерден басқа - ағылшын, италиялық, түрiк және фарси.
Атыс бойынша спорт шеберi. Жастықкезінде тапаншадан атыс бойынша Баку жүлдегері болды.
Заң ғылымының докторы. Профессор. Төрт құқық университеттердiң құрметтi докторы. Әзiрбайжанның Ұлттық Ғылым академияның құрметтi құқық докторы.
Әлемдің көптеген арнайы жасақтары жазушыны өз құрмет қатарларына алуға абырой деп санайды. Арнайы жасақ отрядның құрметті мүшесі, МГБ Грузияның арнайы отрядның мүшесі «Омега» (1998), қазақтың және екі әзірбайжанның арнайы жасақтың мүшесі.
The Christian Science Monitor америка газетінің пікірі бойынша Чингиз Абдуллаев «саяси жанрында детектив жазатын ең мықты авторлардың бірі».
«Гранд-мастер» (2001) әдебиет сыйлықтың иегері, «HUMAY» (2003), «Золотое перо», «Честь и достоинство».
Неміс баспалары «За вклад в развитие европейского романа» (2004) үшін марапаттаған.
Отбасы
Чингиз Абдуллаев 1987 жылы үйленген, қызы мен ұлы бар. Жазушының әйелі Зулейха Алиева ( 1968 т.) мамандығы бойынша көз дәрігері, Әзірбайжан медициналық университетін аяқтаған. Қызы - Наргиз Абдуллаева
( 1988 т.), Лондонда қалалық университеттің заң факультетін аяқтады, (2006—2009 ж.), Лондон қалалық университеттің бакалавр дәрежесіне ие болды (2009), қазір Лондон экономика және саяси ғылым мектебінің магистратурасында білімін жалғастыруда.Ұлы -Джамиль Абдуллаев (1993 т.), АҚШ –тың жеке мектебінде оқиды.
Марапаттары
Библиография
Туған күні 27 маусым 1928 ж.
Туған жері Шуша, Әзірбайжан республикасы
Қайтқан күні 27 шілде 1977 (49 жас)
Қайтқан жері Шуша, Әзірбайжан республикасы
Сабир Али оглы Алиев (азерб. Sabir Əli oğlu Əliyev; 27 маусым 1928, Шуша, Әзірбайжан — 27 маусым 1977, Шуша, Әзірбайжан) – әзірбайжан дәрігері, ақын, сот-медициналық сарапшысы. 1977 жылы 2 шілдеде Отандық денсаулық саласында еңбегі сіңгені үшін «Отличник Здравоохранения» құрметті атақпен марапатталды
Өмірбаяны
1928 жылы 27 шілде Шуша қаласында туған — әзірбайжан мәдениетінің бесігінде. Туған қаласында музыкалық мектебін аяқтаған. 17 жасында Бакуге келіп әзірбайжан медициналық институтінің сот-медициналық сарапшысы факультетіне түсті. Институтті аяқтаған соң Агдамға жұмысқа жіберілді.
Физули, Жданов (Бейлаган), Агджабеди, Сумгаит қалаларында және Сарай бакинск ауылында , Шуше, Кубатлы, Лачинде жұмыс істеді. Шуша қаласының денсаулықсақтау басқармасының бастығы болып жұмыс атқарды.
Бейлаганда жұмыс істеген кезінде сот-медициналық сарапшысы болып тағайындалды, атақты әзірбайжандық мақта жинаушыны севиль Газиеваның өліміне байланысты ісін жүргізді. 1977 жылы 2 шілдеде Шушинск ауруханасында қатты сырқаттанған кезінде облыстық денсаулық саласында еңбегі сіңген үшін үшін «Отличник Здравоохранения» құрметті атақпен марапатталды
Көптеген мақтау қағазбен және сыйлық ақымен марапатталған. 27 июля 1977 жылы 27 шілдеде Шуша қаласының ауруханасында 50 жасын тойлағаннан кейін бір айдан соң қайтыс болды.
Шығармашылығы
Жас кезінен әзірбайжан тілінде өлеңдер жазған, өлеңдері жерлік газет беттеріне, әдебиет альманахтарда, жинақтарда шыққан. Ақын – дәрігер Сабир Алиевтың шығармашылығы өз бейнесін Аббас Сулейманлының «Моя родина – Азербайджан» (азерб. Ana Vətənim - Azərbaycan) кітабында тапты.
Өлеңдері
Туған күні 24 наурыз 1907
Туған жері Баку, Әзірбайжан
Қайтқан күні 14 қантар 1952 (44 жыл)
Қайтқан жері Элазыг, Түркия
Оқуы
Бастапқы білімін «Иттихад» мектебінде алған («Единение»), кейін гимназияны аяқтап, 1925 жылы Алмас Илдырым Бакинс университетінің шығыс әдебиеті факультетіне түсті. Көп ұзамай анкетасында « әкесі – көпес» деген үшін университеттен шығарылды. Жас Алмасқа бұл өмірдің қиын соққысы болды. Ол не барі он сегіз жаста болған.
Патриот ақын
Өмір бойы ақын Әзірбайжанның бостандығы, тәуелсіздігі, әділдігі үшін күресті. Бұл барлық өмірінің мәні болды.
Ол Әзірбайжан пролетарлық ақындардың ұйымдарына қатысып , елінде болып жатқан қиын жағдайларға байланысты , бітпейтін таптық күрестер туралы өлеңдер құрастырған.
Оның өлеңдерінің себебі елінің «ауыр күндеріне» арналғандықтан , ақындың өлеңдері сыңға алынды. Оның жазған өлеңдерін «қаралы шығарма» деп айыптады.
Құғын мен жер аудару
1927 жылы Алмас Илдырым Бакуде «О, горы» атты өлеңін жазды, бұл өлеңі Түркияда басылып шықты. Жазған өлеңі Отанынды сатқандықпен бірдей деп Алмас Солтүстік Кавказға қуылды. Бұл тағы өмірдің бір қиын соққысы болды
Дагестанда тұрған кезінде А. Илдырым «Дагыстан фугарасы» газет бетіне өзінің өлеңдерін басып шығарып, кәсіптік журналист атағына ие болды. Сол жерде 1930 жылы «Когда поют горы» атты оның бірінші кітабы басылып шықты. Бірақ Алмастың өлеңдерін контрреволюция лық деп толықтай басылымдан алып тастады. А. Илдрымның тәркіленген өлеңдің жалғыз данасы профессор Аббас Замановтың сақтауымен қазір С. Мумтаз атындағы өнер және әдебиет мемлекеттік мұрағатында сақталған.
Жақын арада Алмас Илдырымды Түркия қоныс аударды. Ашхабадта ол мектеп директоры болып тағайындалды, сол мектепте Кавказ бен Иранннан келген түркиялық балалар оқу оқыды.
1933 жылы Алмас Илдырым отбасымен сауда жасайтын керуенге қосылып Иранға, содан соң Тегераннан Мешхедке жол тартады. Жолда шегарашылар оны тұтқынға аладыда түрмеде 25 күн үстайды.
Өмірдің қиын соққысына шыдай алмай ақын Түркия көшуге үйғарды, сол жерде ол 17 жыл тұрды. Көп жыл бойы ақын түрік баспаналарымен қарым-қатынастарын үлғайтып, газет беттеріне өзінің өлеңдерін шығарды. Ол ауыл, ауылдарға барып халық өлеңдерін жинады, кейін осы өлеңдер «Гара дастан» кітабында шықты.
Шығармашылығы
А. Илдырымдың бірінші өлең кітабы 1936 жылы Түркияда шықты. Ол «Незаглушенный голос» деп аталды.
Жарты ғасыр өткен соң , 1990 жылы Бакуде оның бірінші кітабы шықты. Кітап «Оказавшийся на чужбине сын Азербайджана Алмас Илдырым и его стихи» деп аталды. Кітапқа 18 шығармасы еіңізілді.
1994 жылы С. Мумтаз атындағы өнер және әдебиет мемлекеттік мұрағаттың директоры Маариф Теймуровтың арқасында А. Илдрымның «Гара дастан» кітабы шықты. Маариф Теймуров бір неше жыл бойы ақынның Бакуде, Ашхабаддта, Түркияда, Иранда, Германияда газет беттерінде басылып шыққан шығармаларын жинаған. Іздеу жолдары қазір де ақынның туған туыстарының көмегімен жалғастырылуда.
Ақынның өлімі
Алмас Илдырым 1952 жыл 14 қантарда Элазыг қаласы, Түркияда қайтыс болды.
Стамбулда тұратын ұлы тағдыр қалауымен 1993 жылы Бакуге туыстарына қонаққа келіп, сол жерде қайтыс болады. Ол Шувеланде жерленді.
Өмір бойы Алмас Илдрым туған жеріне қайттып келуін армандаған. Өз өлеңдерінің арқасына туған жеріне қайтып келді. Бүгінгі таңда ақынның аты көшелерге, мектептерге берілген. Суретшілер ақынның суретін салады, композиторлар оның өлеңдері бойынша әсем ән жазады.
Анар (Анар Расул оглу Рзаев; 14 наурыз 1938 жылы туған ) — әзірбайжан жазушысы, режиссёр және сценарийші.
Ақындар отбасында туған. Оның әкесі Расул Рза және Нигяр Рафибейли өз елдерінде атақты ақындары болып таңылған. 1945 жылы Бюльбюл атындағы музыкалық мектебіне түсіп, 1955 жылы үздік бітірген. Сол жылы Әзірбайжан мемлекеттік университетінің филология факультетіне түсті. 1960 жылы ӘМУ – тін аяқтады, 1964 жылы Мәскеуде жоғары сценарийлық курсін және жоғары режиссерлік курсын бітірген.
1991 жылы Әзірбайжан жазушылар Одағының төреайымы болып сайланды.
1995—2000 жылға дейін Милли Меджлис партиясының мүшесі болып саналды.
Анардың қаламына бір неше қызықты шығармалар жатады, осы заманның жанды жерінің мәселелеріне арналған. Өз кітаптарында Анар қазіргі заманның адам бейнесін ашуға тырысады, қандай қиындықтармен соқтыққаны.
Ақынның ең белгілі шығармаларының бірі - «Шестой этаж пятиэтажного дома» , шығармада ажрасқан әйелдің және «жақсы отбасынан шыққан жігіттің» қарым қатынастары көрсетілген. Олардың қарым-қатынастарына барлығы қарсы болады. Осындай қиын жағдайда екі жастар мұңаймауға тырысады.
Басқа қызықты шығармаларының бірі - «Комната в отеле», «Юбилей Данте», «Я, Ты, Он и телефон» және тағы басқалары.
Туған күні 1937 жыл
Туған жері Баку
Елі Әзірбайжан
Роберт Кароевич Аракелов (р.1937) — әзірбайжан есепшісі және әзірбайжандық памфлеттік жазушысы. «Нагорный Карабах: Виновники трагедии известны» пропагандалық памфлетшінің авторы.
Өмірбаяны
Нагорный Карабахтан шыққанның ұлы; Бакуде туып өмірінің көбін сол жерде өткізген. Әзірбайжан қызына үйленген. Туған тілі – орыс тілі.
Білімі – есепші, ғылым кандидаты. Ғылыми – зерттеу институтының бөлім меңгерушісі болған, сол инститтуттың директорына бірінші кандидаттіқ содан соң докторлық диссертацияны жазған. Әріптесі және жақын досынының Григор Апоянның айтуынша:
« Өзі кандидаттық диссертацияны ғана жазған , өзінің еңбегі үшін жалғыз ие болған дәрежесі – бұл оның маскүнемдігі (жұмыста ,көптеген іс-сапарда) әзірбайжандық әріптесімен.
Өлең жазған.
Әзірбайжандағы армян ойрандарында басталған кезде Туркмениядан Ереванға қашқан, бірақ сол жерде орналасалмады, бір жыл бойы Степанакертте тұрды, сол жерде де орналсалмады да, 1991 жылы Бакуге оралды. Бакуге оралып «Нагорный Карабах: Виновники трагедии» пропагандық памфлеттін жүз мындық данамен басып шығарды. 1995 жылы «Карабахская тетрадь» екінші кітабын сол тақырыпта 1000 данамен басып шығарды. 90-жылдарында зейнткер болып математика пәнінен сабақ берген, жи-жиі бакиндегі теледидарға шығып тұрған. 2005 жылы Нагорный карабахтың тұрғындарына ашық хат басып шығарды, хатында ол тұрғындарды Әзірбайжанда өтіп жатқан парламенттік сайлауына қатысуларын сұрады.
Кітаптары
Екі кітабы да естелік принциппен құрылған:Армения мен Карабахтан болған жағдайларға байланысты жазушының өз пікірі мен жинақтау қоры көрсетілген. Басты ойының жолы – Карабахтағы жанжал дың «армян ұлтшылдығының» және сепаратизм» залалдығы туралы . Оның бірінші кітабын бұрынғы кеңес одағының ұлт жанжалдың маманы британдық журналис Том де Ваал сапасы төмен пропагандалық әдебиеттің үлгісі деп белгілейді :
«Пайда болған тесікке екі жақтан бір топ памфлетистер мен үгіттілеушілер қаптап 'Карабах: виновники трагедии хорошо известны' деген өңдірген еңбекктерін жарыққа шығара бастады.
Бағамен сыны
2005 жылы «Лебедь» альманахында Григорий Апоянның Аракеловқа арналған мақаласы шықты. Автор өзінің Аракеловты «сатқын» деп айыптағанын «бұл амалсыз жағдай» болды деп түсіндіреді, оның ойынша авторға «жан дүниесінің ұлылық маңыздылығы» жетпеген. Сонымен қатар олар Аракеловтың армян мәдениетіне суықтығын белгілейді. Ол тағы Аракеловты әзірбайжандықтарға көрсеткен өз жеке нәсілдік ойын армян халқыныңың атынан айтқаны үшін айыптайды .
«Тарихи кітаптарды қазбалап ,оның ішінен өзінің алыс туыстарының ерліктерінің дәлелін іздеді, бірақ өзінің тікелей сол ерліктерге қатысы жоқ . Ол өз ойынан шығарған жоғары нәсілдігіне жататын дәлел іздеді. Кейіннен ол қарсы жаққа отіп кетіп, өзін армяндық деп жарияламақшы болды».
Аракеловтың кітаптарының негізгі ойы - армян үлтшылдықтарды «Ұлы Арменияны» қайта жасалыну тырысқандарына айыптау — Апоян «Ұлы Арменияны» «сабын көпіршігі» деп , үйткені бүл бәрі ойдан шыққан нәрсе» . Әзірбайжан БАҚ Аракеловты «батыл және адал армян» деп мінездейді, «Арменияның националдық масқарасын өзі жалғыз батылдығымен өтеген». Бакинск мүнайшы- профессор Чапай Али оглы Султанов өзінің сыныптасы Аракеловты «армяндықты әділдікпен бағалаған» В. Л. Величко, Е.Лигачевым, Ж. де Малевиллом адамдармен бір қатарға қояды.Аухад ад-Дин (или Рукн ад-Дин) ибн Хусейн Аухади́ (Авхеди) Марагаи́ (Исфахани́) (1274/1275—1337/1338) —парсы ақын-сопы. Марагеде туған. (Ирандық Әзірбайжан), әкесі Исфахандық, және ақынның өзіде Исфаханнан, сол жерге танымал ақын. Оның шығармаларының арасында көбінесе парсы әдебиеттік тілінде жазылған шығармалары (дари), үш шығармасы «исфахани» - Исфахани диалектінде жазылған. Бастапқыда Сафи лақап атымен басылған, Аухади есімін, атақты сопы шейхнің және ақын Аухад-ад Дин Керманидің оқушысы болып алған.
Диван Аухадиде 8000 –ден аса өлеңдері бар: оның ішінде барлық парсы жанрының поэзиясы көрсетілген – — касыда, газель, рубаи и тарджи’банд. Газелдерінің көбі моңғол патшасы Ирана ильхану Абу Саиду (1316—1335) және оның уәзірі Гийяс ад-Дину Рашиди, Рашид ад-Динның ұлына арналған. Аухадидің екі дастанның біреуі Дах-нама (1307), атақты ғалым Насир ад-Дина ат-Тусидың немересі Ваджих ад-Дина Юсуфа арналған. Екінші Джам-е джам («Чаша Джамшида», 1333) дастаны Ильхан Абу Саидке арналған. Бұл дастанның атауі иран мифологияс сюжетінен алыңған – есімі аңызға айналған Джамшид патшаның тостағаны, сол тостағанда бүкіл әлем көрсетілген. Ақынның «Чаша Джамшида» дастанында қаншалықты мистикалық көзғарастар көрсетілсе, сондай-ақ социалдық және этикалық мәселелер көрсетілген. Аухадидың осы дастаны ең жақсы шығармасы деп саналады. Ақынның өз елінде бұл дастан танымал болған. Мерагада, Аухадидың жерленген жерінде оның мазары сақталғанЗульфугар Ахмедзаде (азерб. Zülfüqar Əhmədzadə; 1898—1942) — талыш ақыны, қоғам және саяси қайраткері. 1898 жылы Пенсар ауылы (Бакинская губерниясының Ресей патшалығында, қазір Астаринск ауданы,Әзірбайжан ). Бастапқы білімін медреседе алған, сол жерде діни өлеңдердін «мерсийе» жанрында жаза бастаған , содан соң туған ауылында орыс мектебінде оқуын жалғастырған.
Большевиктерді қолдаған, 1920—1937 жылдары бір қатар өкімет лауазымдарына ие болған, Әзірбайжан республикасында, Астаринск ауылында атқару комитетін басқарған, содаң сон Әрмян республикасының, Ведийск ауданында атқару комитетін. Әзірбайжан коммунистік партияның басшысы Багировпен қақтығысқа түсіп 1937 жылы жазаланып, 5 жылға бостандықтан айырылып, сотталған. 1942 жылы 9 шілдеде Кемеров облысы Мариинск қаласының ауруханасында, қатты ауырудан , өз мерзіміне жетпей, қайтыс болған.
Талаш, әзірбайжан, тағы басқа тілдерде шыққан көп өлеңмен дастандардың авторы, оның арасында белгілі бар дастан «Толоши жимон» («Жизнь Талыша», 1931 жыл, талыш тілінде), «Даварда ружон» («Прошедшие дни», талыш тілінде) және «Арктика дастаны» (әзірбайжан тілінде).
Талыш автономиясының жақтасы. Талыштың отызыншы жылдарындағы көрнікті қоғам және саяси қайраткері. Талыш әдебиеттік тілін жасаушысының бірі.
Ахмедзаде талыш тіліне орыс классиктердің шығармаларын және дүниежүзілік әдебиеттерін аударған , талыш тілінде бастауыш мектептептерге арнап кітаптар мен оқулықтарды шығарды.
Туған күні 30 маусым 1812
Туған жері Нуха
Қайтқан күні 10 наурыз 1878 (65жас)
Қайтқан жері Тифлис
Жанрлары өлеңдер, дастан
Мирза Фатали Аху́ндов (Ахундзаде́) (азерб. Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlu Axundov (Axundzadə), толық аты Мирза Фет Али-бек Гаджи Алескер оглы Ахундов; 30 маусы 1812, Шеки — 10 наурыз 1878, Тифлис) —әзірбайжан ақыны, ағартушысы, материалистік философ және қоғам қайраткері; әзірбайжан әдебиетінің реализмдің негізін салушы, әзірбайжан драматургиясының қалаушысы. Полковник
Мирза Фатали Ахундо 30 маусым 1812 жылы Нухе (қазір Шеки) ахунд отбасында тіған. Оның әкесі — Мирза Мамед-Таги 1811 жылы сауда саттық мақстатымен парсы Әзірбайжаннан Нухе жеріне келді, сол жерде жергілік атақты ахунд Гаджи Алескера дін қызметкерінің немере жиеніне үйленді . Ұлы туған соң отбасы Иранға көшіп кетті. Фатали жетіге толғанда шешесі күйемен ажрасып ағасына көшіп барды, ағасы 1825 жылы Мирза Фаталимен бірге Нух жеріне келген.. Әке орнына болған Гаджи Алескер оны Коранға, араб, парсы тіліне і және шығыс ғылымдарына үйретті. Гаджи Алескер киелі Меккеге кеткенде Мирза Фаталиді Гянджде ғылым Молла Гусейнның үйіне қалтырды, ол болашақ ақынды араб тіліне және басқа ғылымдарға үйретті. Ахундов 1832 жылы медреседе оқыған кезінде, оқытушылардың арасында әзірбайжан ақыны Мирза Шафи Вазех болды, ол Ахундовты батыс ақсүйек ойларымен таныстырды және оған діни маңсабын жалғастыруға жол бермеді. Кейін Мирза Фатали Ахундов есіне түсіретін:
«Бұл дәл сол Мирза Шафи, оның өмірі мен дарынды өлеңдері туралы Германияда көп жазылған. Бір күні ол менен «Ғылымды зерттеген кезде қай мақсатпен зерттейсін?» деп сұрады. Мен молла болғым келеді – деп, жауап бердім. Сол кезде ол маған «Шынымен екіжүзді және көз бояушы болғын келеме?»..Өз өмірінді қаралардың арасында босқа кетірме. Өзіне басқа көңілін сүйген жұмысты тауып ал..»
Гаджи Алескер Меккеден қайтып оралғанда Ахундов 1833 жылы қазыналық училищеге түседіп, бір жылдаң сон Тифлиске көшеді,сол жерде мемлекеттік жұмысқа Басбасқарушының кеңсесіне , кейіннен Кавказ әскері бөліміне шығыс тілдерінің аудармашысы болып , сол жерде өмір бойы жұмыс атқарды.
1 ноября 1834 жылының 1 қарашасынан Грузияның Басбасқарушысы генерал – адьютант Розен бароны «көп тілдерді жақсы меңгерген араб, парсы, түрік және татар тілдеріне, уақытша Азаматтық кеңсесенің жұмысын жүргізуге ақ патшаның бұйрығымен штаттағы аудармашыларға көмекке тағайындалды».
1837 жылы Грузияның Басбасшысы генерал-адьютант барон Розендың қол астында Абхазия экспедициясында болды.
1840 жылдың наурызында Тифлис әскери губернаторының бұйрығы бойынша Гурияға аудармашы ретінде капитан Немирович-Данченконың генерал-штабыны аттанды. 1840 жылы 15 желтоқсанда Мирза Фатали Ахундов штат хатшысының шығыс тілдерінің аудармашысы болып тағайындалды . Кавказ сыртындағы өлкені басқару мекемесі.
1842 жылы 2 ақпанда Кавказ сыртындағы Басбасшысының генералы Головиндың бұйрығымен 1 ранг капитаны Путятинмен Астрабад шығанағына Астрабад пен Мазендеран қалашықтарына түркмен шапқындықты тоқтату үшін аттанды. «Үздік қызмет» үшін 1842 жылы 2 қазанда прапорщик атағына ие болды.
1846 жылы 1 наурызда Кавказ билеуші өкілінің кеңсесіне аудармашы болып ауысты. 1846 жылы 30 маусымда «Үздік қызмет» үшін подпоручик атагына ие болды. 1846 жылы 26 шілдеде парсы шахының сыйлаған алмас тастарымен жабдықталған 3 дәрежелі Арыстан және Күн Орденін тағып жүруге рұқсат берілді.
Кавказ билеуші өкілінің князы М. С. Воронцовтың ерлігімен 1848 жылдың 4 қарашысынан 1848 жылдың 7 наурызына дейін Парыс еліне Ресей патшалығының Насреддин шахтың таққа отырғанына кабинет хатын жолдауын генерал-лейтенант Шилингты шығарып салуға аттанды
1850 жылы 10 наурызда «патшаның құдіретімен подпоручик лауазымына ие болды». 1952 жылы 19 тамызда штаб-капитан атағына, ал 1854 жылы 30 желтоқсанда капитан атағына ие болды.
1856 жылы 12 шілде бөлек Кавказ корпусының генерал-адьютанты Муравьевтың ұсынысы бойынша «үздік қызмет үшін» және « Түрік Азиядағы 1855 жылы болған оқиғаларына үздік қатысқан үшін Ресей патшасының үсінісімен 3 дәрежелі Святой Станислав орденымен марапатталған».
1857 жылы 16 қыркүйекте 1856 жылғы 26 тамыздағы манифест негізімен 1853-1856 жылдарындағы соғыс естелігіне ұйымдастырылған Георгий лентасындағы қола медальды алды.
1857 жылдың 5 қарашасынан 1858 жылы 5 қазанға дейін Кавказ билеуші өкілінің бұйрығы бойынша Кавказ билеуші өкілінің статтік кеңесші Коцебухпен іс-сапарға аттанды.
Кавказ билеуші өкілі кеңсесінің өзгеруімен 1958 жылы 31 желтоқсанда жазбаша аудармашы болып Кавказ өкілінің бас қолбасшысы болып тағайындалды.
«Үздік қызмет» үшін 1859 жылы 10 қантарда 3 дәрежелі Святая Анна орденымен марапатталды. Кавказ өкілінің ерігімен 1861 жылы 31 желтоқсанда милиция майоры атыға ие болды. 1864 жылдың сәуірінен бастап Кавказ археолографиялық комиссиясының мүшесі.
Жоғары қызметтегінің бұйрығымен әскери ведомствосы бойынша 1864 жылы 15 қазанда Кавказ әскерінің жазбаша аудармашысы болып тағайындалды.
Кавказ билеуші өкілі ұлы Михаил Николаевич княздың ерлігімен 1866 жылы 12 қантарда 2 дәрежелі Святой Станислав орденымен марапатталды. 26 қарашада «Археографиялық комиссиядағы жұмысы» үшін Ұлы патша гауһар сақинасын сыйлады.
Кавказ билеуші өкілінің Бас қолбасшының өзгеруімен 1868 жылы 1 қантарда Басқару органның департаментіна удармашы болып тағайындалды. 27 сәуірде парсы шахы сыйлаған 2-ші дәрежелі жүлдызды Арыстан мен Күн орденың тағуға рұқсат етілді. 25 желтоқсанда Кавказ билеуші өкілі ұлы княз Михаил Николаевичтың өтініші бойынша «Ұлы тақсырдың ризашылығымен подполковник милиции атағы берілді».
Ұлы тақсырдың әскери ведомостволық бұйрығымен 1869 жылы 5 сәуірде Кавказ әскерінің аудармашы лауазымында Кавказ билеуші өкілінің Бас бөлімнің Департаментіне тұруға тағайындалды.
Ұлы тақсырдың тұрақты жүйесі жоқ әскерінің бұйрығымен 1873 жылы 23 қантарда «үздік қызмет үшін» сол Кавказ әскерінде милиция полковнигі лауазымына Кавказ билеуші өкілінің Бас бөлімінің Департаментіне аудармашы болып тағайындалды.
Департаменттің бас басқармасының аудармашы лауазымы жойылғандықтан 1875 жылы 1 ақпанда кавказ билеуші өкілінің бұйрығымен бас басқармаға сол лауазымы бойынша бекітілген. 1876 жылы 1 қантарда кавказ билеуші өкілінің бас басқарманың кеңсесіне VII сыныпты аудармашы болып тағайындалды.
Бакуде М. Ф. Ахундовка ескерткіші. Сәулетші П. Сабсай
1878 жылы қайтыс болды. Тбилисиде ботаника бағында жерленді.
Мирза Фатали Ахундовтың әдеби дарыны әсіресе драматургияда байқалды. 1850 жылдан 1857 жылға дейін ол алты комедия және бір повесін шығарды. Сол шығармаларында ол XIX ғасырдың бірінші жартысында Әзірбайжан өмірін көрсетуге тырысты –феодал- патриархаттық қоғамдың озбырлық тұрмыс және әдет-ғұрпын, инерциямен, догматизммен:
Мирза Фатали Ахундов әзірбайжан әдебиетінің әдеби сыншы негізін қалаушы болды. Ол шынайлық принципты және халықтықты қорғаған, және өнерде натурализмге, формализмдік шамадан тыс көркейте түсуге тырысуға қарсы шыққан.
Тифлисете Мирза Фатали Ахундов Аббаскули-ага Бакиханов, Исмаил-бек Куткашенский, Касум-бек Закир сияқты әзірбайжан жазушыларымен танысады, тағы жаңа армян әдебиеті негізін салушы Хачатуром Абовянмен танысады және көрнекті грузин жазушысы мен ақыны Георгий Эристави, Григор Орбелиани, Александр Чавчавадзе, жазушы-декабрис Бестужев-Марлинск, Одоевский және тағы басқаларымен танысады.
Мирзы Фатали Ахундовтың есімімен аталған:
Түріктік:
4-ші дәрежелі Меджидие (1864)
1853-1856 ж. соғысындағы естелікке Георгиев лентасында ашық-қола медалі, және Кавказдағы қызметі үшін Крес.
Ахунд Алескердың қызы Туби ханумға үйленген.
Төрт бала өсірген.
Туған күні: 1821 жыл
Туған жері Агкилиса аулы, Магал Гокча, Эриван хандығы
Қайтқан күні 1926 жыл
Қайтқан жері Эривань
Елі Әзірбайжан
Ашуг Алескер (азерб. Aşıq Ələsgər), туылғанда берілген есім Алескер Алимамед оглы, (1821, Агкилиса Эриван хандығы, (қазіргі есімі Азат, Армения) — 1926, Агкилиса) — XIX ғасырдың әзәрбайжан ашуг аңыз-жыраушылардың бірі.
Өмірбаяны
Алескердің ұстазы ашуг Алы болды. Ашуг Алескер ашуг мектебін басқарған. Ол өлеңдер жазып, сол өлеңдер бойынша ашуг әуендерін жарыққа шығарып өзі сазда орындаған.
Ашуга Алескердың репертуары көптеген классикалық дастандар мен ашуг әуендерінен құрылған. Әуендерінің мәні жұмысшылардың ауыр күндері , 1905 жылдың революция оқиғасы, шарау адамының өмірі мен табиғаттың әсемділігінде. Ресейлік ақын және прозаик Яков Полонский Ашуг Алескердың әуендерінен шаттанатын.
Әдебиеті:
Туған күні 21шілде 1794
Туған жері Бакинск хандығы, Амираджаны ауылы
Қайтқан күні 31 мамыр 1847 (52 жас)
Қайтқан жері Вади-Фатима
Аббас-Кули́-ага́ Бакиха́нов (азерб. Abbasqulu ağa Bakıxanov, Кудси́ лақап атпен белгілі (азерб. Qüdsi, «чистый», «благородный») — әзірбайжандық ғалым мен жазушы. Орыс пен фарсы тілінде жазған. Полковник (1842). Ұлкен ағасы генерал-лейтенант Джафар Кули Ага Бакиханов.
Ол бірінші әзірбайжан ағартушысы болған. Оның ағартушы міндеті мұсылмандық Шығыстың мәдени құндылығының ықпалымен ұйымдастырылған, орыс және еуропаның ағартушылық руханилығымен көректеніп, білімге және социалдық прогреске деген қызығушылығымен ерекшеленеді. Бакиханов әзірбайжан ғылыми тарихнаманың негізін салушы, ал оның «Гюлистане-и Ирем» еңбегі – бірінші академиялық жоспарының монографиялық зерттеуі. Бакихановтың шығармасы көптеген шет тілдеріне аударылған.
Ерте жылдары
Бакуде туған ( Амираджа́ны аулы), бакиндық Мирза Мамед хандың отббасында туған. Балалық шағын Апшеронда өткізді, ал 1803жылдан әкесінің атасынан қалған Амсар (Куба маңында) жерінде тұрды. Жақсы білім алды: дін іліміне үйренді, философияға, парсы және араб тіліне үйренді.
Мемлекет қызметі
1819 жылдың 20 желтоқсанынан Грузияның басбасқармасы кеңсесінің шығыс тілінен аудармашысы. Формулярдық тізімде жазылғандай: «Қызметке түскеннен бастап Бөлек Кавказ корпусының аудармашысы болып қызметте болды».
1820 жылы княз генерал-майор Мадатовтың жасағы құрамында Казикумухс хандықты бағындыруға Хосрехс шайхасына қатысты , сол үшін 1820 жылы 4 қыркүйекте прапорщик лауазымына тағайындалды. Сол жылы Мустафа Хан Ширванский полкының эспедициясында болды.
1823 жылы Карабах қалашығының мүлкін тізімдеген кезде қатысты және Парсы шеқарасын анықтаған кездегі комиссиясында болды.
1824 жылы генерал-лейтенант А. А. Вельяминовтың басқаруымен Кавказ бағытының жорығына қатысты.
Ресейдың Иранмен, Түркиямен соғыстарына қатысты.(1826—1829).
Формулярдық тізімден: « 1826 және 1827-ші жылдары парсы мен түріктерге қарсы барлық істерде және жорықтарда құрметті княз, генерал-фельдмаршала Варшавскийдың қол астында қызмет істеді..»
1826 жылы 20 шілдеде поручик.
1827 жылы 14қазанда «Абас-Ата қамалды қоршауға алған кезде үздік көрсеткен үшін» штабс-капитаны атағына ие болды.
1828 жылы 1 қантарда «Сардар-Абад және Эриван үшін» бантымен 3-ші дәрежелі Святая Анна орденымен марапатталды.
1828 жылы 4 тамызда «Парсымен бейбіт келіссөз құрған үшін» капитан атағына ие болды.
1829 жылы 21 сәуірде «Ахалцых бекінісін алған кезде үздік көрсеткен үшін» ұлы тақсырдың ризашылығымен майор атағына ие болды.
1831 жылы генерал-лейтенант Н. П. Панкратьевтың қол астындағы Дагестан экспедициясына қатысып «үздік үшін» 1832 жылы 9 наурызда подполковник атағына ие болды.
1842 жылы полковник атағына ие болды.
Тифлисте генерал Ермоловтың кеңсесінде аудармашы қызметінде жүргенде, ол орыс және француз тілін оқи бастайды.
Әскери қызметінде жүргенде ол, сол кезде Кавказда жүрген белгілі мәдениет қызметкерлерімен жақын танысады, олар А. С. Грибоедов, А. А. Бестужев, Я. П. Полонский, Т. Ладо-Заблоцкий, М. Ф. Ахундов, М. Ш. Вазех, А. Чавчавадзе, Г. Орбелиани, Н. Бараташвили. Бакихановтың тұлғасына, шығармашылығына Кавказда саяхатта жүрген көптеген орыс, неміс, француз ақын - жазушылары - Кюхельбекер, Бестужев-Марлинский, суретші В. И. Мошков пен Г. Г. Гагарин, неміс ақыны Ф. Боденштедт, И. Н. Березин, К. Кох және тағы басқалары қатты қызығушылық танытты. 1833 жылы ол Ресейде, Латвияда, Литвада және Польшада саяхаттады.
Петербургте (1834 г.) ол ұлы орыс жазушысы А. С. Пушкинмен танысады.
1843 жылы Кавказ сыртындағы жоғары мұсылман сословиясының жеке құқық жобасын құрастыруына арнайы комитеттін жұмысына қатысты.
Ол және журналист сияқты танымал – «Тифлисские ведомости» парсы баспаны редакциялаған.
Полковник Аббас-Кули-ага Бакиханов 1847 жылы 31 мамырда Меккеде құлшылық жасап келе жатқанда аравияның шөл даласында тырысқақ ауруна шалдығып, сол жерде қайтыс болады. Вади-Фатима жерінже көпшілік моласында жерленген. Басқа нұсқа бойынша ол Куба қаласында қайтыс болған.
Марапаттары
Ғылыми мұрасы
Бакиханов өзінен кейін бай ғылыми, философиялық және әдеби мұра қалтырды. Ол бірінші болып XII - ші ғасырдан XIX –шы ғасырға дейін Әзірбайжан әдебиетінің, ғылымының тарихын көрсетуге тырысты. Өзінің Кавказ сыртындағы халқының материалдық және рухани мәдениетінінің тарихын зерттеу жұмыстарында Бакиханов орта ғасырдағы Ширван мен Дагестанның ақындары, теологтары туралы бағалы мәлімет берген.
«Гюлистан-и Ирем» («История восточной части Кавказа») — ежелгі Гюлистан жер- Әзірбайжан мен Дагестан тарихына арналған ғылыми зерттеу (12 октября 1813 г.). Кең және бай түпкі ойымен ерекшеленеді, бай дерек мәліметтердің байлығымен ,мұсылман халқына жақсы көзқарасы. Осы жұмысты жазу үшін Бакиханов көптеген мәліметтерді ортағасырдағы автордардың шығармаларынан жинады - антикалық, армяндық, грузиндық, парстық, арабтық, түрктік. Автор кеңінен әдебиетік ескерткіштерді және топономикалық материалдарды, нумизматикамен эпиграфиканы қолданды. Бұл еңбегі орыс және шетет ел ғалымдарымен биік бағаланды.
«Кашф аль-Караиб» («Открытие диковин») — Американың ашулы тарихына арналған, «Асрар ал-Малакут» («Тайны царства небесного») — әлемнің гелиоцентрліқ жүйесін қорғауына арналған.
«Всеобщая география» — саяси, экономикалық , физикалық әлем картасын бейнелеп түсіндіруі.
Әдеби мұрасы
Бакихановтың көркем шығармашылығы біріңғай болмаған. Ортағасырдың шығыс әдебиеті дәстүрінде жазылған шығармалары шартты бейнелермен салмақ салынған, ақын - суфий белгілерімен, қазіргі заманнан алынған шығармалар, сюжеттер, ағартушылық ойлармен негізділген. Бакиханов Ортағасырдың соңғы жазушысы болғанымен Жаңа заманның бірінші жазушысы болды. Осымен оның Әзірбайжан әдебиетінің тарихында ерекше орнына бар екені белгіленеді. Өзінің туған Куба қаласында ол «Гюлистан» («Цветник») әдеби меджлисін құрды. Қасында поэзияны жақсы көретіндер мен ақындар жиналды.
«Рияз ал Гудс» («Святые цветники») — оның бірінші әзірбайжан тілінде жазылған поэтикалық шығармасы. Бұл дастаны діни-мистикаліқ поэзияның ықпалымен жарыққа шыққан.
«Китаб-е Аскерие» («Книга об Аскере») — бір-бірін сүйетін екі жастарға фанатикалық ортаның қісім көрсеткені туралы әңгіме.
«Тифлис», «Среди грузин» — өлеңдер, грузин қалалаық ғұрпын суреттеген реалистикалық шығарма.
«Осёл и Соловей» — Крылов баснясының аудармасы .
«Обращение к жителям Тавриза» — социалдық сатира, мұсылман ортасының артта қалғандары туралы.
«Мишкат аль-анвар» («Ниша светочей») — Кораннан және жаратушының хадисынан алынған көптеген дәйексөздермен жинақталған дидактикалық дастан, апокрифтік аңыздар. Автор суфийлік ойларының қатты ықпалын өз басынан өткізді.
«Тахзиб-ал-Ахлак» («Исправление нравов»), «Китаб-е-Насаих» («Книга наставлений»), «Айн ал-Мизан» («Сущность весов»), «Асрар уль-мелекут» («Тайны небес»), «Кануни Кудси», — философия-этикалық шығармаларында тәрбие білімі көрсетілген. «Вознесение мечты» и «Европейское общество» — Варашавада жазылған дастандары. Өлеңмен жазылған әңгіме мен баснялары Саадидың тәрбиешілік – дидактикалық мінезінде жазылған.. Кыта́, рубаи, мураббе и мухаммасовтар әзірбайжан, парсы, араб тілдерінде жазылған шығармаларында автордың этико-философиялық ойлары байқалған.
Бакихановтың поэтикалық мұрасының бірталайын газелдер құрайды. Олардың бас себебі – сүйіктісінің шексіз махаббаты, сұлулығын жырлау.
Бакиханов туралы әңгімелер
Бакиханов туралы аңыз – тарихи әдебиетте кездесетін әңгімелердің бірі – Ресей патшасы Николай I және оның әйелі патшайым АлександраФёдоровнамен кездесуі Аңызда, Бакиханов Ресей патшасы Николай түскі асқа шақырылғаны туралы жазылған. Николай I және оның әйелі дінге сенген мұсылман белгілі Кавказ ақыны Бакихановтың алкогольді ішімдіктерді ішпейтіні туралы алды ала біліпті. Бірақ, патшайым Александра Федоровна Бакихановты ұялту үшін ас үстінде Бакихановка алтын табаққа қойылған бір бокал шырынды үсынды. Мұндай кенет жағдайда, Бакиханов тізесіне отырып патшайым Николай I-ге бұрылып былай деді: «Тақсырым, жаратқан ием маған ішімдік ішпе деді, кімді тыңдайын?». Патшашаның өзі дінге сенген болғандықтан, былай деді: «Сіздің жаратқанызға, әрине». Бакиханов бокалды орнына қойды, ал ұялған патшайым аулақ кетті.
Ұрпақ естелігі
Аббас-Кули-Ага Бакихановтың есімімен Әзірбайжан тарих институты Ғылыми Академиясы, Кубадағы өлкетану мұражайы, (Сабунчинский район) және (Насиминский район) көшесі Бакуде атанған. Оның туған ауылы Амираджанда екерткіш қойылған.
Туған күні 24 шілде 1939
Туған жері Тебриз, Оңтүстік Әзірбайжан
Қайтқан күні 31 тамыз 1967 (28 жас)
Қайтқан жері Аракс өзеңі
Елі Иран
Жанрлары Балалар прозасы, эсселер
Самед Бехранги, перс. صمد بهرنگی , азерб. Səməd Behrəngi, (24 шілде 1939, Тебриз, Оңтүстік Әзірбайжан — 31 тамыз 1967) — Оңтүстік Әзірбайжаннның ирандық балалар жазушысы, ұлты- әзірбайжан, сенушілігі – социалистік. Атаққа өзінің балалалар кібаты арқылы ие болды. Маленькая чёрная рыбка (ماهی سیاه کوچولو ).
1957 жылдан аулдық мектепте сабақ берді. Әдеби шығармалардан басқа көптеген педагогикалық мақалалармен эсселерді жазған, әзірбайжан халықтық шығармашылықты жинақтаған (фольклорды жинақтауға көмектескен досы - Бехруз Дехгани. Самед Бехрани қайтыс болған соң, досы оның еңбектерін жарыққа шығаруға көмектескен. Әзірбайжан тіліне Ахмада Шамлу, Форуг Фаррохзад, Мехди Ахаван-Салес дастандарын аударған.
Бехранидың балалар ертегілерінде шахтық Ирандың кедейлік тақырыбы қозғалғандықтан , көптеген шығармаларын жарыққа шығуына тыйым салынды.
Аракс өзеңінде шомылған кезінде суға батып кетті. Оның өлімінде шах тәртібін айыптады.
Таңдаулы шығармалары
Туған күні 16 тамыз 1925
Туған жері Шеки (Әзірбайжан)
Қайтқан күні 13 ақпан 2009 (83 жас)
Қайтқан жері Баку
Жанрлары өлеңдер, дастандар
Бахтияр Махмуд оглы Вагабзаде (азерб. Bəxtiyar Mahmud oğlu Vahabzadə; 16 тамыз 1925 жылы — 13 ақпан 2009 жылы ) – Әзірбайжанның халық ақыны (1984), Әзірбайжан Ұлттық Академиясының мүшесі.
Өмірбаяны
1925 жылы 16 тамызда Әзірбайжан республикасының Шеки қаласында туған. Оның шығармалары – лирикалық өлеңдер, драмалары және басылымдары көптеген әлем тілдеріне аударылған. Ақынның творчестволық жолы Ұлы Отан Соғысынан басталады. 1945 жылы Әзірбайжан жазушылар Одағының мүшесі болды және шығармашылығымен бірге 40 жыл бойы Бакинск мемлекеттік университетінде сабақ берді. 1980 жылы Әзірбайжан ғылыми академиясының тілшісінің мүшесі болды. XX ғасырдың 60- шы жылдарында азербайжан әдебиеті коммунистік идеологиядан бөлініп, әдебиет қайраткерлердің шығармаларында ұлттық жан дүниесі көрсетіле басталды, бірақ осы шығармалар саясаттан алшақ болды. Тек ақын Бахтияр Вагабзаде XIX ғасырдың басында Ресей мен Иранға әзірбайжан халқының жерін бөліп берген тағдырын «Гюлюстан» дастаны деген диссенттік шығармасын да көрсетті. Осы дастан үшін Б.Вагабзаде құғынға кеңес үкімет жағынан құғынға ұшырады.
70 өлеңмен жазылған жинақтарынан астам және 20 дастан, 2 монография, 11 ғылыми жұмыс және мыңдаған мақаладар ақынға халық құрметімен , қадырын әкелген. «Свет в глубокие пласты», «Художник и время», «Величие в простате», «Время и я», «Тепло родного очага» тағы басқалардың авторы. Оның шығармаларына театрдарда спектаклдер қойылды, фильмдер түсірілді. Бес рет Жоғары Кеңес депутаты болып сайланды, кейіннен Милли Миджлис депутаты болып сайланды. (1995-2000).
Бірінші рет С. Вургундың шығармашылық жолына арналған кандидаттіқ және докторлық диссертациясын жазды. Осы тақырып бойынша әр түрлі монографияларды басып шығарды. Осы еңбектерінде ғылыми фактілер негізінде Әзірбайжанда әдебиетті дамуына Самед Варгун еңгізген жаңалығымен замандас әдебиеттін және әзірбайжан классикалық әдебиеттін байланысы көрсетілген. Әзірбайжан әдебиет тарихының екі томдықтың авторы.
1950 жылдан 1990-ға дейін ұстаз болды, Бакинск Мемлекеттік Университетінің доценті және профессоры (БМУ).
Бахтияр Вагабзаде — филология ғылымының докторы, профессор, әзірбайжан Ғылыми Академиясының мүшесі, Әзірбайжан халық жазуышысы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері, жоғары мемлекеттік – «Тәуелсіздік» орденымен марапатталған.
Атақты ақын 2009 жылы 13 ақпанда Бакуде қайтыс болды және сол жерде 14 ақпанда Құрмет Жерлеу Аллесында жерленді. Қоштасу рәсіміне Әзірбайжан Републикасының Президенті Ильхам Алиев, әзірбайжан Премьер-министрі Артур Расизаде, Милли Меджлиса депутаттары атақты жазушы Эльмира Ахундова, Совет Үкіметінің халық артисі Зейнаб Ханларова, Әзірбайжандағы Түркия елшісі Хулуси Кылыдж және тағы басқалары.
Түркияның Премьер-министры Реджеп Тайип Эрдоган өкінішін білдірді , және Бахтияр Вагабзаденың өлімі түркі халқына, оның әдебиетіне үлкен қайғы.
Шығармашылығы
Өлең жинатарының және дастандардың авторы:
Библиография
*Вагабзаде Бахтияр Махмуд оглы. Рука в руке. — Баку, 1981. — 128 с.
Туған күні 1717 жыл
Туған жері Салахлы, Иранның Гянджин беклярбекствосы
Қайтқан күні 1797 жыл
Қайтқан жері Шуша, Карабах хандығы
Жанрлары лирика
Молла Панах Вагиф ( маңайында 1717, Салахлы — 1797, Шуша) — XVIII ғасырдың әзірбайжан ( түрік ) ақыны мемлекет қайраткері.
Өмірбаяны
Вагиф Салахлы ауылы, қазір Қазақ ауданы замандас Әзірбайжанның шаруашылық отбасында туған. Ол жақсы білм алған, фарси және араб тілін оқып астрономияда , математикада, архитетурада, поэзида, әуенде өз білімін арттырған. Вагиф Қазақ қаласында , кейін Карабахта мешіт медресесінде оқытушылық қызметімен айналысқан. Вагифтың ғылымдығы туған жерінен алыс жаққа белгілі болды. Ел аузында мақал жүрді: : «Әр білім алған Панах Молла бола алмайды». Ақынның даңқы Карабах билеушісі Ибрагим Халил-ханаға жетті, ол Вагифты сарайына шақырып уәзір ғылып тағайындады. (шетел жұмыстарының министрі ). Осы лауазымда Вагиф сирек кездесетін дипломат қабілетін көрсеті. Оның қатысуымен Парсыға қарсы Карабах, Грузия, Талыш және Эриван хандығының қорғаныс одағы құрылды. Оның бастамашысымен қолдау мақсатымен Ресеймен келіссөз жүргізілді.
1795жылдың жазында Парсы билеуші Ага-Мухаммед-хан Каджар басқарған 85-мыңдық парсы әскері Ардебилядан Карабахқа бет алды , бағынбаған Карабах хандықты басу үшін. 1795 жылы шілденің аяғында парсы әскерлері Шуша қорғанысына келді. Ұлкен парсы әскеріне 15 мыңдық қарабах әскері қарсы тұрды. Шушаның қорғаушылары берілуге бас тартты және қорғанысты бермеуге тырысты. Тарихшы Мирза Адигезаль-бек айтқандай: Шушаның қоршауы ұлғайды, Ага- Мухаммед шах Ибрагим-Халил ханды қорқытам деп ақын Сеид-Мухаммед Ширазидың касидасынан өлең жолын алып, жағдай бойынша біраз өзгертті:
«Безумец! Град камней летит с небес.
А ты в стеклянных стенах ждешь чудес.»
Осы жерде қамауға алған қаланың атауы өзгереді: Шуша әзірбайжанша «шыны». Осы өлең жазылған парағы жебеге қыстырылып қорғанысқа жіберіледі. Осы хат Ибрагим-Халил ханға жеткенде, ол Ага-Мухаммед шахха Вагифты шақырып алып парақтың қарсы бетіне жауап жазғызды:
«Меня стеклом создатель окружил,
Но в крепкий камень он стекло вложил.»
Осы хатты алған Ага-Мухаммед шах қатты ашуланып Шушаның зеңбірлік атысын бастады. Бірақ қорғаныстың сәтсіз қоршауының 33 күн өткен соң, шахтың әскерлері қорғанысты қалтырып Грузияға кетуге мәжбүр болды.
1976 жылдың көктемінде граф Валериан Зубовтың басқарған орыс әскерлері Карабахқа келді. Ибрагим-Халил хан бай сыйлақтармен Зубовтың елшілігіне ұлы Абульфат ханды Вагифпен қосып жіберіп, Ресей патшайымына бас иетінін білдірді. Вагиф пен Ибрагим-Халил ханға Екатерина II атынан бағалы сыйлақтар тарту етті. Вагифке бағалы тастармекн әшекейленген асатаяқ сыйланды.
Патшайым Екатерина II қайтыс болғаннан кейін патшайым Павел I орыс әскерлерін Кавказдан кері қайтарды. Осы сәтпен пайдаланған Ага-Мухаммед шах жергілікті басшыларды бағындыру үшін Кавказға жаңа жорық бастады . Карабахта егін шықпай ашаршылық болғандықтан Ибрагим-Халил хандың қарсы шығуға мүмкіндігі болмағандықтан ол кішкентай жасағымен қаладан қашып кетті. Қаланы соғыссыз парсы шахтың әскері алды. Вагиф зінданға тасталды, тән сәрісінде оны өлім жазасы күтті. Сол күннің кешінде Ага-Мухаммед шах өзінің үш малайын өлім жазасына кесуге уәде етті. Бірақ, Ага-Мухаммед шахтанға дейін өір сүрмеді. Өлім жазаға кесілген малайлар түнде шахтың жатын бөлмесіне кіріп, шахты өлтірді.
Шахтың өлімі Вагифтың өмірін сақтады: бірақ 1797 жылы уақытша билікті қолына алған Ибрагим-Халил ханның жиені Мухаммед-бек Джеваншир ақынды және оның ұлы Али-бекті өлтіруге бұйырды. Вагифты өлтірген соң оның үйі қиралды , ал қол жазбалары жойылды.
Ақынның шығармалары кейіннен бөлек жазбалар бойынша ақындар аузынан жиналған. Вагифтың бірінші өлең жинағы 1856 жылы М. Ю. Нерсесовпен Темир-Хан-Шурде жарыққа шықты (қазір Буйнакск). Бірінші ең толық жинағы 1945 жылы жарыққа шықты. (орыс аудармасы 1949 ж..).
Туған күні 1709 жыл
Туған жері Шамкир, Әзірбайжан
Қайтқан күні 1809 жыл
Қайтқан жері Икинджи Шихлы
Жанрлары Поэзиясы
Молла Вели Видади (азерб. Molla Vəli Vidadi; 1709, Шамкир, - 1809, Икинджи Шихлы) – XVIII ғасырдың әзірбайжан ақын - ағартушысы.
Өмірбаяны
Видади 1709 жылы Шамкир қаласының Гянджинк хандығында туған. Карабахта кейін Тифлисте тұрған. Грузия патшасы Ираклий II хатшы қызметінде болды.
Шығармашылығы
Видади өз лирикалық поэзиясымен әзірбайжан поэзиясын байытты, «гошма» өлеңдерінің қас шебері болған.
Ақынның реалистикалық лирикасы ашуг поэзиясына жақын тұрады .Молла Вели Видади шығармалары ислам суфизм рухында жазылған. Ол өзара соғысты және феодалдық қаталдықты сынаған. Белгілі «Мусибат-наме» өлеңінде Видадидың досы Гусейн хан Муштагтың өліміне, ақын феодалдық қаталдығын , ханның қаталдығын, олардың халық алдындағы зомбылықтарын көрсетуге тірісті. :
Аллаху не верны, с кораном не дружны,
И шаха, что ни день, менять себе вольны...
Молла Вели Видади әзірбайжан ақыны Молла Панах Вагифтың жақын досы болыпты. Видадидың шығармашылығында ашуг жарысы н көрсеткен Молла Панах Вагифпен хат алмасуы арнай орын алады. Вагифтың шығармасына қарағанда, Молла Панах Видадидың өлеңдерінде мұн мен бітпес қайғы көрінеді. Ақынның түңілген көңіл күйі «Журавли», «Послания поэту Вагифу», «Поплачешь» өлеңдерінде көрсетілген. Физули шығармашылығының ізбасары болып саналады.
Оның кейбір газелдері мен гошмалары «Мусаддас», «Ряд за рядом», «Там, где любви напрасно сердце ждет…» орыс тіліне аударылған: Молла Вели Видадидың шығармаларының үлкең еңбегі Константин Симоновтың аудармаларына жатады.
«Мы жить не можем, смерть поправ, - как тяжко умирать!
На жизнь имея столько прав, как тяжко умирать!
Огонь любви в моей крови, тебя желаю я.
Мечтанья о тебе прервав, как тяжко умирать!»
Туған күні 21 наурыз 1906
Туған жері Юхары аулы Салахлы, Казақ уезі, Елизаветпольская губерниясы
Қайтқан күні 27 мамыр 1956 (50 жас)
Қайтқан жері Баку, Әзірбайжан Республикасы
Жанрлары өлеңдер, дастандар, пьесалар
Самед Вургун (азерб. Səməd Vurğun; нақты есімі Самед Юсиф оглы Векилов) (1906—1956) – кеңестік әзірбайжан ақыны, драматург және қоғам қайраткері. Әзірбайжан республикасының (1956) бірінші халық ақыны, Әзірбайжан республикасының Ғылыми Академиясының академигі (1945). 2-ші дәрежелі екі Сталин сыйлығының Лауреаты (1941, 1942). Әзірбайжан республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері. (1943). 1940 жылдан ВКП (б) мүшесі.
Өмірбаяны
Самед Вургун Юхары Салахлы ауылы Казах уезінде 1906 жылы 21 наурызда туған. Самед алты жасқа толғанда оның анасы қайтыс болады, ол әкесі мен әжесі – Айши-ханум қолында қалады. 1819 жылы жергілікті мектепті аяқтаған соң отбасы Казахқа көшіп келеді, сол жерде Самед үлкен ағасы Мехтихан Векиловпен (1902—1975) бірге Казах ұстаз семинариясына түседі. Уақыт өткен соң, 1922 жылы әкесі, ал бір жылдан соң әжесі қайтыс болады. Енді ақынның және оның ағасының өмірі Ханғызы Векиловаға әпкесінің қамқорлығына өтеді. Оның бірінші шығармасы - «Обращение к молодёжи» өлеңі 1925 жылы Тифлис газеті «Ени Фикир» (Новая мысль) жарыққа шықты. Казах, Гяндже және Кубаның ауыл мектептерінде әдебиет сабағын қ берді. Екі жыл Мәскеу университетіндеоқыды (1929—1930), содан соң Әзірбайжан педагогикалық институтында оқуын жалғастырды.
1943 жылы Самед Вургунге Әзірбайжан республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері атағы берілді. 1945 жылы ол Әзірбайжан республикасының іс жүзіндегі Ғылыми Академясының мүшесі болып сайланды.
Шығармашылығы
«Мен өз шығармашылығымда поэзияның шынайы бетін ашуға міндеттімін» - Самед Вургун.
Самед Варгундың бірінші басылымы- «Обращение к молодежи» өлеңі 1925 жылы Тифлис газеті «Ени Фикир» (Новая мысль) шықты. Ол семинарияны аяқтаған кезінде жазылған болған. Ақынның бірінші кітабы «Клятва поэта» 1930 жылы шықты.
Ақынның шығармашылығында ерекше орынды Ұлы Отан Соғысы алады. Соғыс жылдарында ақын 60-тан аса өлеңдер, бірнеше дастан, соның ішінде «Бакинский дастан» жазады. Сол жылдары С. Вургундың ақындық атағы кеңейеді. Партизандарды қолдау үшін «Партизанам Украины» өлең парақтары украин ормандарына ұшақтан тасталған. 1943 жылы Америкада соғысқа қарсы ең жақсы шығарма байқауында С. Варунгтың «Напутствие матери» өлеңі жоғары бағаланды. Байқауда соғыс тақырыбына байланысты әлем поэзиясының 20 жақсы өлеңдері Нью-Йоркта басылып шықты және әскер сарбаздардың арасында таратылды. Сол жылы Бакуде соның ынтасымен Физули атындағы Зиялы қауым үйі ашылды.
Дастандары
Драмалар
Пьесалар
Аудармалар
Естелік
2006 жылы Вургунге арналған Әзірбайжан пошталық маркасы басылып шықты.
Самед Вургун есімі берілген:
Библиография
*Вургун Самед. Избарнные произведения. - Ленинград: Советский писатель, 1977. - 766 с.
Туған күні 15 мамыр 1937 ж.
Өмірбаяны
Гамид Фархад оглы Алиев (Гамид Арзулу) — Нахичеван қаласында, Әзірбайжанда түратын көркемөнер зиялыларының бірі. Өзінің «Позови меня» и «Ханбаджы и её гости» кітаптарында ол өзінің көптеген өлеңдермен дастандарын жинаған. Оның Гейдар Алиевке арналған «Гейдарнаме» дастаны «Шярг Капысы» газеты өткізген байқауда бірінші орын алды. Гамид Арзулу көп жылдар бойы белгілі неміс классиктері Гёте, Гейне, Лессинг және тағы басқаларды аударды. Ол туған әзірбайжан тіліне Г. Гейне «Путешествие по Гарцу» повесін, Гётеның «Западно-восточный диван» лирикалық өлеңін, неміс драматургиясының інжуі Лессингтың «Натан Мудрый» прозасын, Шиллер Фридрихтың «Баллады», Лессингтың «Эмилия Галотти» драмасын және «Минна фон Барнхельм» комедиясын, Брехтың «Меловой Крест» драмасы және Стефан Цвейтың «Новеллы» аударған.
Гамид Арзулу неміс тілінен көркем аудармасы саласында ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізген бірінші әзірбайжан ғалымы. 1988 жылы «Поэтикалық нысаны мен ерекше түбегейлі түрі неміс тілінен әзірбайжан тіліне көркем аударма кезінде» тақырыбы бойынша диссертацияны қорғады. «Теориялық-тәжірибелік аударманың неміс классикалық поэзиясын әзірбайжан тіліне аудару принципі». 30-дан аса монографияның авторы.
Туған күні 1827 жыл
Туған жері Нахичевань
Гончабейим (азерб. Qönçəbəyim) — әзірбайжан ақыны. Соңғы Нахичеван ханы Эхсан ханның қызы.
Өмірбаяны
1827 Нахичеваниде туған. 1837 жылы қалада жаңадан ашылған орыс мектебіне түсті, сол жерде орыс және фарси тілініне үйренді. «Гончейи-ульфат» ақын жинағының қатысушысы болды.Өзінің лирикалық өлеңдерін «Бейим» лақап атпен шығарды. «Принц Ибрагим» дастанның жартысы, өзінің айтуынша, өзі жазған.
Гурбани (азерб. Qurbani) — XVI ғасырдың әзірбайжан ашугі мен ақыны.
Өмірбаяны
XV ғасырдың 70-ші жылдарында тау етегінде, Худаферин көпірдің қасында орналасқан Дири (бұрыңғы Әзірбайжанның Джебраил ауданы) ауылында туған. Гурбани біраз уақыт Шах Исмаилдың үйінде тұрды, кейін Дириге қайтып келіп, сол жерде өмірінің соңына дейін тұрды. Мазан-нене мазардың шығыс жағында Дири таудың шыңында жерленді.
Шығармашылығы
Гурбанидың лирикалық шығармалары Отанға деген махаббатпен байыпталған, толықтай ашуг жанрын көрсеткен, ашуг түрік тілінен аударғанда – «ғашық» (азерб. aşıq). Гурбанидың шығармашылығы ашуг поэзиясына үлкен ықпал етті. 17-18 ғасырдың «Гурбани» халық дастаны ақынның өмірбаяның және оның лирикасын көрсетті. Оның шашылған өлеңдеріндегі мәлімметері бойынша ол өзінің замандасы Шах Исмаилдан үлкен екенін білуге болады. Шахқа ол былай дейді:
«Мой шах, наследник шейха-мудреца,
Прости, что жалоба длинна моя.
Прочти её, однако до конца -
Я сам не знаю, в чём вина моя.»
Махаббат тақырыбы:
Өлеңдерінің көбі сүйіктісіне, табиғат әсемдігіне арналған:
Туған күні 24 қазан 1884
Туған жері Ресей патшалығы, Нахичеван
Қайтқан күні 1944 жыл
Қайтқан жері Магадан, РСФСР
Елі Әзірбайжан
Жанрлары романтизм
Гусе́йн Джави́д (азерб. Hüseyn Cavid; туғанда бірілген есімі Гусе́йн Абдулла́ оглы́ Раси́-заде́, 24 қазан 1884, Нахичевань,Ресей патшалығы — 1944, Иркутск, РСФСР). Әзірбайжанның танымал ақыны және драматургі. 1884 жылы 24қазанда Нахичеван қаласында туған (Әзірбайжан).Толық есімі -Гусейн Абдулла оглы Раси-заде. XX ғасырдың басындағы Әзірбайжандағы романтизмнің нағыз өкілі. Гусейн Джавид ғасырлық әзірбайжан әдебиетінің қалыптастыруына үлкен үлес қосқан. Өзінің адамсүйгіштік және адамгершілік көрінген философиялық лирикасымен, тарихи драмалаларымен Гусейн Джавид Әзірбайжан әдебиеті мен драматургиясында жаңа бетін ашты.
Білімі
Шығармашылығы
Гусейн Джавид әйелі Мюшкюназ және балаларымен.
1917 жылы Бакуде «Весенняя роса» жаңа жинағы шықты. Г. Джавидтың жас шығармашылығында кедей тұратын әзірбайжан халықтың өмірі байқалады.
Гуманист –ақын
Адамгершілігі бар ақынға «тозақтың» мұңы және басталған әлемдік соғыстың үрейі өте ауыр болды.
Романтизм
Г.Джавид қара күштердің биліктерін «Шейда» (1913), «Шейх Санан» (1914), «Дьявол» (1917—1918), «Князь» (1929), «Сиявуш» (1933), «Хайям» (1935) өзінің драматургиялық шығармаларындар ашты.
Дәл осы пьесалары романтизмның ең маңызды жетістіктері болды, әзірбайжан әдебиетінде жүргізуші жанры болды. Г. Джавидтың пьесаларын оқыған кезде бәрімізге танымал А. С. Пушкинның, Лермонтовтың, Байрон, Гюго және тағы басқа классиктердің жаңа романтикалық әлемі ашылғандай болады
Жеке батыр
Г.Джавидтың пьесаларында жеке батыр үнемі қоғаммен және барлық әлеммен қайғылы ажырасуда көрсетілген. Бірінен соң бірі оның шығармашылығында ежелгі шығыс аңыздарының бейнелері пайда болады. Бұл Шейх Санан, Сиявуш, Хайям, Дьявол (Иблис). Немесе уақытпен пайда болған бейнелер - Шейда, Князь және тағы басқа пьесалардағы кейіпкерлер.
Демониана
"Ібліс",білай айтқанда "Демон", белгілі әлем әдебиетінің Сатана Мильтона, Мефистофель Гете, Люцифер Байрон, Лермонтовтовтың Демоның орайластырады. Іблістің әледік «демониананың» портеттік галеяреясына еңізілгенінде еш ерекше жоқ. Үйткені романтик Г. Джавидке жақын және түсінікті осындай романтикалық поэзияда көрсетілген. Еліндегі тарихи өзгергген кезде (бірінші әлем соғысы, революция кезі)осы жағдайларды қайғылы сатанизмды өз көзімен көрді.
Ақынның өлімі
1926 жылы Джавид Германиияда емделді, Берлинде тұрды. Батыс Еуропадағы әсерін «Азер» дастанында көрсетті (1926-1937).
1937 жылы басталған құғында Г. Джавидты «халық жауы» деп Сібірге жер аударды.1944 жылы Джавид ауыр ГУЛАГ-тың ауыр өміріне шыдай алмай, сол жерде қайтыс болды.
Г. Джавидтың әзірбайжан тілінде жазылған таңдалған шығармалары 1958 жылы Бакуде басылып шықты, пьеса жинағы 1963 жылы басылып шықты. Қайтыс болған соң ақталған.
Құрмет естелігі
Әзірбайрбайжан республикасының президенті Ильхам Алиевтың бұйрығымен Мәдениет және туризм министрлігіне бірлесе Білім министрілігімен, Ғылыми Ұлттық академиясымен, Нахчыван Автономиялық республикасының Жоғарғы меджлисмен және Жазушылар Одағымен бірлесе отырып Гусейн Джавидтың 125 жылдық мерейтойына арналған жоспар құрылысын.
Мұражай үйі
Суретшінің 100 жылдық мерейтойына 1981 жылы ақынның мұражай-үйі салынды.(әр түрлі жерде ақынның туған жылы 1881 жылы деп көрсетілген).
Басында ол қолжазба институтында орналасқан, кейін Гусейн Джавид 1920 жылдан 1937 жылға дейн түрған үйіне ауыстырылған. Бұл үй белгілі әзірбайжан мұнайшы және жебеуші. Үйдің жалпы көлемі 245 шаршы метрді құрайды.
Мұрайжайдың фойесінде ақынның есімі берілген ғаламшар бейнесі тұр.
Туған күні 20 наурыз 1899
Туған жері Хызы, Бакинск губерниясы, Ресей патшалығы
Қайтқан күні 31 желтоқсан 1934 (35 жас)
Қайтқан жері Баку, Әзірбайжан республикасы
Джаббарлы (азерб. Cəfər Qafar oğlu Cabbarlı; 20 марта 1899, Хызы — 31 желтоқсан 1934, Баку) — әзірбайжан драматургі,ақын, театр қойылымыншы және сценарист..
Өмірбаяны
1902 жылы әкесі қайтыс болады, үш жастағы Джафар Джаббарлы отбасымен Бакуге көшіп барады.
1915 жылы ол мектепті бітіріп, бес жылдан соң политехникалық училищенің электромеханика факультетіне түседі. 1920 жылы ол Әзірбайжан мемлекеттік университтін медицина факультетіне түседі, бірақ медицинаға қызығушылығы болмағандықтан ол шығыстану факультетіне ауысады. Сабақпен бірге ол Бакудегі жұмысшылар драма театрның үйірмесіне барды.
Әдебиет және театр
Джаббарлы өлеңдерін жас кезінде жаза бастады. Соңғы мәліметтер бойынша, оның жас кезіндегі өлеңдерінің бірі «Хагигат-и Афкар» әзірбайжан газетінде1911 жылы басылып шықты. Соңғы жылдары ол 20-дан аса пьеса, өлеңдер, очерктер, әңгімелер, және мақалалар жазған Оның еңбектеріне көп ықпал еткен 1920 жылдарындағы кеңестік, коммунизм идеяларының пропагандасы, еңбектің, білімдің тең құқықтары, әйелдердің басыбайлықтан босатуы, мәдени өзгерістер тағы басқалары. Джаббарлы дәрежі жоқ әзірбайжан қоғамына еуропаның театры мен драматургиясын жеткізді. Оның үлкен жетістіктерінің бірі - (Уильям Шекспир) Гамлетін аударып 1925-1926 жылдары Әзірбайжан мемлекеттік драма театрында көрсету.
Кино
Джафар Джаббарлы Әзірбайжандағы киносценаристер мектебінің негізін салушы болып саналады. Оның «Севиль» және «Алмаз» екі пьесасы бойынша 1929-1936 жылдары фильм түсірлген.
Джафар Джаббарлы 35 жасында жүрек талмасынан қайтыс болды.
Естелік
Оның есімімен мемлекеттік киностудия «Азербайджанфильм» аталған, көше және метро Бакуде, Гянджа драма театры.Туған күні 1397 жыл
Туған жері Хой
Қайтқан күні 1467 жыл
Қайтқан жері Муш
Музаффар уд-Дин Джаханшах-хан, Джихан-шах (азерб. Müzəffərəddin Cahanşah xan; 1397, Хой — 1467, Муш) — 1435 жыдан 1467 жылға дейі Кара-Коюнлу үкіметтің патшасы, әзірбайжан ақыны. Хагиги лақап атпен лирикалық дастандарды жазған. В. Минорскийдың ойынша Джаханшах шығармаларының тілі оңтүстік түріктердің диалектикасының тобына жатады.
Джаханшахтың басқармасы
Джаханшах басқарған Кара-коюнлу мемлекеті үнемі Ак-Коюнлу патшасымен соғысысатын. Батыс шеқарасында жиі қақтығыстар байқалатын, сол үшін XV ғасырдың 50 жылдардың аяғында Кара – Коюнлу Курдистан және Арменияның үлкен бөлігінен айырылды.1447 жылы тимурид султаны Шахрухтың ұлы Тимурдың өлімінен кейін Джаханшах жаулап алған жерлердің жеке өзі патшасы болды. Тимурид мемлекетіндегі өзара соғыс болғандықты пайдаланып, ол 1453 жылы барлық Батыс Иранды жаулап алды, соның ішінде Парсы Ирак пен Фарсистан Өзінің мемлекетімен және Тимурида мемлекеті шекарасын Дешт-и-Кевир деген шөл даласында жасады. Бірақ тимурид Абу Саид Джаханшахтан мұрагер тимурид жерлерін қалтыруын өтінді. Сол кезде Джаханшах Әзірбайжанда ұлы Хасан Али бастаған көтерліс туралы естіді. Бұл жағдайдаң соң, ол Абу Саидпен келісімге келіп Шығыс Иранды қайтаруға мәжбүр болдады, өзіне Парсы Ирак пен Фаристанды қалтырады.
Туған күні 1785 жыл
Туған жері Шуша
Қайтқан күні 1867 жыл
Джафаргули-хан Мамедгасан-ага оглы Сарыджалы-Джеваншир (Нава) (азерб. Cəfərqulu xan Məhəmmədhəsən ağa oğlu Sarıcalı-Cavanşir; 1785 — 1867) — әзірбайжан ақыны,қоғам қайраткері, ресей әскерінің генрал-майоры. Джафаргули-хан атты әскердің қолбасшысы болған.
Өмірбаяны
Джафаргули-хан 1785 жылы Шушеде туған. Оның әкесі карабах ханы Ибрагим Халил-ханның мұагері- ресей әскерінің генерал-майоры Мамедгасан-ага Сарыджалы-Джеваншир.Оның ағасы - хан Карабах Мехти Кули Хан оған қарсы күрес жүргізген, бірақ аяғында Иранға қашып кетуге мәжбүр болды. Карабах хандығы жойылып ресей патшалығы болды. «Нава» лақап атымен өлеңдерін жазған.
Туған күні 11 мамыр 1935 (75 жас)
Туған жері Баку
Елі Әзірбайжан
Максуд Мамед Ибрагим оглы Ибрагимбеков (азерб. Maqsud Məmmədibrahim oğlu İbrahimbəyov; 11 мамыр 1935, Баку) — әзірбайжан жазушысы және и киносценаристі, орыс тілінде жазған. Әзірбайжанның Милли Меджлисаның депутаты, Луизиана штатының ғалымдар одағының құрметті мүшесі, Әзірбайжан ақсүектер жиналысының төрайымы. Рустам Ибрагимбековтың ағасы..
Әзірбайжан мемлекеттік политехникалық институтының құрылысшы факультетін бітірді (1960), бір неше жыл құрылысшы-инженер болып жұмыс істеді. Содан соң, жоғары сценаристер курсын (1964) және жоғары режиссёрлық курсын бітірді Мәскеуде (1973) бітірді.
1960 жылдан бастап басылымға шығады.
«Ибрагимбеков ақындық қабілеттң иегері. обладает значительным писательским дарованием. Шығармаларында ол өзінің кейіпкерлерінің мінезін ашып олардың жан дүниелерін түсінуге тырысады. «И не было лучше брата» повесінде жалпыадамзаттық мәселесі шығыс адамдардың мінез-құлқылалыры көрсетілген». — Вольфганг Казак
1966 жылдан СОКП мүшесі.
Марапаттары
Сыйлықтар
Шығармалары
Проза
Пьесалары
Фильмдердің сценарийлері
Библиография
Туған күні 5 ақпан 1939 (72 жас)
Туған жері Баку, Әзірбайжан республикасы
Рустам Мамед Ибрагим оглы Ибрагимбеков (азерб. Rüstəm Məmməd İbrahim oğlu İbrahimbəyov; 5 ақпан 1939, Баку, Әзірбайжан республикасы) — әзірбайжандық және кеңестік жазушысы, және кинодраматургі, Мемлекеттік сыйлықтардың лауреаты, Әзірбайжан халық жазушысы, Әзірбайжан республикасының өнер қайраткері, (1976) және Ресейдың өнер қайраткері(1995), профессор. Жазушы Максуд Ибрагимбековтың ағасы.
Өмірбаяны
Рустам Ибрагимбеков 1939 жылы 5 ақпан Бакуде өнер профессоры Мамед Ибрагим Ахмед оглы Ибрагимбеков және Фатима Алекпер кызы Мешадибеков отбасында туған. Ұлты – әзірбайжан. 1963 жылы Әзірбайжан мұнай және химия институтын бітірген, содан соң Мәскеудегі кибернетика Ғылым академиясының аспирантурасында оқуын жалғастырды. 1967 жылы Ибрагимбеков жоғары сценарлық курстарды бітірді, 1974 жылы режисерлік курстарды бітірді.
Кинодағы қызметі
Рустам Ибрагимбеков Валентин Ежовпен бірлесе отырып «Белое солнце пустыни» фильміне сценарийды жаззған соң атаққа ие болды. Көгілдір экранға шыққан фильм түгелдердін көңілдерін жаулап алды. Ибрагимбековтың режиссер Никита Михалковпен творчестволық негізінің қатынасуы 70-жылдардың басында пайда болды, сол кезде Никита Михалков Рустам Ибрагимбековтың сценарийі бойынша«Спокойный день в конце войны» бірінші филмін түсірген болатын
Рустам Ибрагимбеков 40 көркем және телевизиялық фильмдердің сценарийлерін жазған, барлық әдеби шығармалары көгілдір экранға шыққан. Рустам Ибрагимбеков Бакуде көптеген кинофестивальдарда бірінші орынға ие болатын бірінші балаларға арналған кино мектебін ашқан.
Рустам Ибрагимбеков – кинематографист Одағының төрайымы, Ресей Федерациясының кинематографистертер Одағының хатшысы, Әзірбайжан кинематографистер одағының төрайымы.
Әдеби және теардағы қызметі
Әдебиетке Рустам 1962 жылы келген. Оның бірінші әңгімесі «Хлеб без варенья» комсомолдық газеті «Молодёжь Азербайджана» басылып шықты.Содан бері оның басылымдары үнемі басылымға шығып тұрады.
Рустам Ибрагимбеков әлемдің әр түрлі 100 театрларында қойылған 15 пьеса жазған. — «Женщина за закрытой дверью», «Похороны в Калифорнии», «Дом на песке», «Похожий на льва» пьесалары Прагада, Берлинде, Софияда, Будапеште, Нью-Йорке («Circle Repertory Theatre», 1987), Бакуде және Мәскеуде қойылды. Ол 10 кітаппен пен жинақтың авторы «Ультиматум» (1983), «Проснувшись с улыбкой» (1985), «Дача» (1988), «Избранные повести» (1989), «Солнечное сплетение» (1996) және тағы басқалары үлкен тиражбен жайылды.
Жеке өмірі
Әйелі - Ибрагимбекова Шохрат Салман кызы. Осы некеден 1972 жылы Фуад ұлы туды. Әзірбайжан орыс драма театрдың актрисасы Людмила Духовныйдан некесізтуылған қызы- Фатима, 1974 ж.
Марапаттары
Библиография
Повестері
Пьесалары
Әңгімелері
Библиография
Туған жері Мардакян (Баку), Бакинск губерниясы
Қайтқан күні 6 қараша 2009 (95 жас)
Қайтқан жері Баку, Әзірбайжан
Гылман Илькин (азерб. Qılman İsabala oğlu Musayev; 11 сәуір 1914, Баку, Ресей патшалығы — 6 қараша 2009, Баку, Әзірбайжан) — әзірбайжанның кеңестік жазушысы. Әзірбайжанның халық жазушысы.
Өмірбаяны
Гылман Илькин 1914 жылы 11 сәуірде Мардакян бакин қалашығында туған.Педагогикалық техникумды бітіріп, Әзірбайжан педагогикалық институтіне түскен. Еңбек жолын Хачмаз аудандағы Ахмедобинск ауылдық мектебіне директор және ұстаз болып бастады. Содан соң «Гяндж ишчи» газетінде және «Ушаггянджнешр» баспасында жұмыс істеді.
Ұлы Отан Соғысы кезінде Гылман Илькин Кавказдың Онтүстүк пен Солтүстүс майдандарында әскери корреспонденті болып жұмыс істеді, тағы Иранда Тебризде шығатын «Вэтен йолунда» редакциясында жұмыс істеді. Соғыстан соң - низамидың 800 жылдығының мерейтой комитетінің ғалым хатшысы, әзірбайжан мемлекеттік университетінің бас мұғалімі, «Азернешр» журналының бас редакторы, «Азербайджан» журналының директоры.
Өзінің шығармашылын «Яралы шехер» әңгімесінен бастап ақын кейін «Хеят йолларында», «Даглы махалласи», «Мадам Гедри», «Шимал кюлейи», «Дениз гапысы», «Язылы даш», «Бакы вэ бакылылар» тағы басқа кітаптарын басып шығарды.
Оның «Галада усян» романы бойынша «Непокоренный батальон» көркем фильмі түсірілген.
Марапаттары мен атақтары
Әзірбайжанның халық жазушысы
Библиография
*Илькин Гылман. На крыше рядом с голубятней... - М: Советский писатель, 1988. - 336 с. — ISBN 5-265-00496-3Александр Викторович Иличевский (род. 25 қараша 1970, Сумгаит, Әзірбайжн республикасы) – орыс ақыны, прозаик, «Русский Букер» (2007) сыйлықтың лауреаты және 2010 жылы «Большая Книга» сыйлғы «Перс» кітабы үшін.
Өмірбаяны
В 1985—1987 жылдары ММУ Колмогоров атындағы ММУ-не қайрайтын физика және математика мектебінде оқыған. 1993 жылы Мәскеу физика және техника институтының жалпы және қолдаңбалы физиканың факультетін бітірді. 1991—1998 жылдары Израиль және Калифорнияда ғылыми жұмыстармен айналысты. 1998 жылдан Мәскеуде.Үйленген. Бір ұлы, бір қызы бар.
Әдебиет жұмыстары
«Новый Мир», «Октябрь», «Новая Юность», «Комментарии», «©оюз Писателей» тағы басқа журналдарда басылыл шықты. «Случай» (1996), «Не-зрение» (1999), «Волга мёда и стекла» (2004); романов «Небозём на колесе» (1998), «Соляра / Solara» (1999), «Ай-Петри» (2005), «Матисс» (2006), «Перс» (2009), «Математика» өлеңдепдің авторы. (2010), проза кітабы «Бутылка Клейна» (2005), эссе «Дождь для Данаи» (2005), әңгіме кітаптары «Пловец» (2007), «Ослиная челюсть» әңгімелері (2008).
Сыйлықтар мен марапаттар
Туған күні 1 наурыз 1948 жыл
Туған жері Kосалы, Гардабани, Грузия
Елі Әзірбайжан
Гамлет Абдулла Оглу Исаев (азерб. Hamlet İsaxanlı; груз. ჰამლეტ ისაევი;) ( 1 наурыз1948 жылы,Гардабанидың Косалы ауылында туған, Грузия) — әзірбайжан математигі, ақын, гуманитарлық-әлеуметтік ғылымдары еңбектерінің авторы, қоғм қайраткері. Бакудегі Хазар Университтің(Университет Хазар) құрушысы. Оның математикадағы негізгі жұмыстары орыс тілінде Г. А. Исаев атымен басылып шыққан. Н. A. Isayev, G.A. Isaev, және ағылшын тілінде. Бүгінгі таңда ол Гамлет Исаханлы атымен танымал, үйткені ол барлық математикадағы еңбектерін және қындық шығармаларын осы атымен шығарған.
Гамлет Абдулла оглы Исаев (Исаханлы) 1 наурыз 1948 жылы Гардабанидың Косалы ауылында туған, Грузия. 1965 жылы алтын медальмен орта мектепті аяқтады. 1970 жылы Әзірбайжан мемлекеттік университеттің механико-математикалық факультетін үздік аяқтады. 1970—1973 жылы Әзірбайжан Ғылыми Академиясының Математика және Механика институтының аспирантурасын бітіреді. 1973 жылы кандидаттық диссертациясын қорғады.
1990 −1991 жылдары жаңа оқу ғимаратын ашу бойынша жұмыс жүргізді, Әзірбайжан республикасының кабинет министрілігінің шешімі бойынша Хазар университетін ашылды.( Xəzər Universitəsi или Xəzər Universiteti, на английском: Khazar University). Бұл университеттің ректоры болып осы күнге дейін Г.Исаханлы жұмыс істейді.
Профессор Гамлет Исаевтың (Исаханлы) ғылыми шығармашылығы бай және көп қырлы. Өзара математиктердің арасында Гамлет Исаев (Г. А. Исаев) деп танымал. Исаханлы тегі ақындық шығармашылығында және әлеуметтік ғылыми зерттеулерін жүргізгенде ғана пайдаланылады. Мыңдаған мақалалардың, сондай-ақ монографиялардың, математика кітаптардың, әлеуметтік ғылымы, білім тарихының авторы. Бірнешене ғылыми журналдардың, жинақтардың және монографиялардың редакторы. Ғылыми баяндамамен көптеген әлем жерлерінде шыққан.
Математика ғалымы
Физико-математикалық ғылымның докторы, профессор Гамлет Исаев (Исаханлы) математика ғылымына жаңа түсініктер еңгізді, жаңа теореманы дәлелдеп, жаңа математикалық теорияны шығарып өзінің атын шығарды. Математика ғылыми болып ол Кеңес Одағы кезінде лекцияларын Батыста оқыған. Оның қол астында диссертцияларын қорғаған жас ғалымдар қазір АҚШ, Ресейде, Израильде, Түркияда, Әзірбайжанда және тағы басқа елдерде жұмыс істейді. «…Г. Исаев математика саласында үлкен жетістіктерге қол жеткізді, сол жетістіктері кандидаттық диссертацияның талаптарынан асып түседі
Гамлет Исаханлының поэзиясы
«Гамлет Исаханлы (Исаев) Әзірбайжанда және одан ары дарынды ақын сияқты танымал. Қайталанбайтын және үқсамайтын ақындық стилі, оймен қисындың ашықтығы, әр сөздің зергерлік өңдеуі Г. Исаханлының шығармаылығының көркемдік мәнерлігін анықтайды». Әзірбайжанда басылып шыққан Гамлет Исаханлының өлең жинақтары — «Контрасты» (Təzadlar — 2001 г.) және «Это тоже жизнь» (Bu da bir həyatdı −2004 г.) Тебризде (Иран) араб тілінде қайта басылып шықты. Сол қалада ақынның тағы бір кітабы жарыққа шықты - «Чувства, выраженные стихами» (Şerə dönən duyğular — 2003 г.). Содан соң, Әзірбайжанда тағы ақынның екі саяси жинағы шықты- «Четверостишья» (Dördlüklər — 2007) және «Паломничество» (Ziyarət — 2009). Тбилисиде оқырмандар назаранына ақынның грузин тілінде «Поэзия жизни» (Ситотхлис поэзиа — 2004 г.) кітабы көрсетілді, сол кітабы поэзия сүйер қауымның назарын жаулап алды.. Пекинде ( Қытай) жуырда (2009) ақынның «Стихотворения» кітабы басылып шықты. Ақырында, Мәскеу «ИзографЪ» баспасы Алла Ахундованың аудармасында ақынның «Контрасты. Книга стихотворений» (2006) басып шығарды. Г. Исаханлының өлеңдері сондай-ақ ағылшын, түрік, эстон және тағы басқа тілдерге аударылған.
Гамлет Исаханлы атақты ақындардың - О. В. Жуковский, Ф. И. Тютчев, А. Фет, Н. С. Гумилев, А. Ахматова, С. Есенин, Ф. Баратынский, Дж. Г. Байрон, У. Блейк, Р. Геррик, Ж. Нерваль және тағы басқалардың
өлеңдерін орыс, ағылшын, француз тілінен әзірбайжан тіліне шеберлікпен аударды. Гамлета Исаханлының басқа тілден аударған аудармалары әзірбайжан тілінде керемет естіледі. с
Әлеуметтік және гуманитарлық саласындағы ғылыми зерттеулері
Профессор Гамлета Исаханлының ғылыми шығармашылығы бай және көп қырлы. Әлеуметтік және гуманитарлық саласындағы зерттеулері оның шығармашылығында басты орын алады. Ол көптеген ғылым тарихына және білімге , әдебиетке және мәдениетке, исламның өркениетіне, философияға және саяси білімге арналған мақаламен кітаптардың авторы. Осы жұмыстары Гамлет Исаханлыға ғалым әлемінде және қоғамда кең ауқымда атақтықтық әкелген.
Гамлет Исаханлы 6 томдық Үлкен Хазар Англо-әзірбайжандық сөздіктің авторларының бірі, 3 томы жарыққа шыққан. Бұл үлкен жұмыс Әзірбайжан ғылымы мен мәдениеттерінің жетістіктерінің бірі болып саналады. Г. Исаханлы көптеген кітаптардың, антологиялардың, аудармалардың редакторы, және «Вести Хазара» («XəzərXəbər», «Khazar View») журналының бас редакторы. Ол «Археология Азербайджана» журналының құрастырушысы және әр түрлі баспалардың редколегия мүшесі.
Ғылым және білім үйымдастырушысы
Профессор Гамлет Исаев (Исаханлы) 1990—1991 жылдары бұрыңғы Кеңес Үкіметінде бірінші жеке Хазар ағылшын университетін құрды. Хазар университеті табиғи ғылым мен инженер мамандарды, экономика және басқару, әлеуметтік-саяси және гуманитарлық және гуманитарлық, педагогикалық, құқық, медицина мамандарды дайындайды.
Қазір Хазар университеті жастардың орталығы болып саналады. Көптеген шетел студентеттері университтің көп ұлттық мәдени бейнесіне өз ықпалдарын тигізеді. Университеттің мыңдаған студенттері оқуларын басқа беделді әлемнің университеттерінде жалғастыруда. Хазар университеттің түлектері әлемнің әр түрлі континентта жұмыс атқарады. Хазар университетінің баспасында кітаптар, журналдар, ғылыми және көркем жинақтары шығады.
Хазар университеті өзінің бірнеше жыл бойы қызметінде мәдениеттің, өнердің, спорттың орталығы болды. Әзірбайжанда және шет елдердінде белгілі Хазар университеттің әуен мен би ансамблі Еуропада, Грузияда, Түркияда, араб елдерінде өнер көрсеткен, көптеген марапаттарға ие болған. Футболдық, баскетболдық, шахмат және тағы басқа Хазар университеттің топтары елінде және шет елдеріндегі жарыстарда көе түсті.
Гамлета Исаханлының құрастырушы қызметі орта білімге қатысады. Оның идеялары Хазар университеттегі «Dünya Məktəbi» мектебінде іске асырылған.
Туған күні 17 шілде 1487
Туған жері Ардебиль
Қайтқан күні 23 мамыр 1524 (36жас)
Қайтқан жері Даруль-Иршад, Ардебиль
Шах Исмаил Сефеви (17 шілде 1487 — 23 мамыр 1524) (азерб. Şah İsmayıl Səfəvi) — Әзірбайжан және Парсының шахиншахы, Сефевидов әулеттің негіз салушы, әзірбайжан әдебиетінің және поэзиясының
Шығу тегі
Бүгінгі таңдың нұсқасы бойынша, ол XIV ғасырдың басында Ардебилде «Сефевийе» суфий орденін незін салған шейх Сефи ад-Диннан шыққан. Сефи ад-Динның шығу тегі құпияда үсталған, ол курд , түрік, араб, ирандық деген сыбыстар болды. (толықтай Сефевиды). Кейіннен Сефиды және оның ұрпақтарын құрметтеушілер көбінесе түрік халқы болған, ал Сефидтер кейіннен түрік ұлтын алған.
Исмаил Сефевидың әкесі Гейдар шейх болған, түрік қызылбашы тайпаларының қолбасшысы, шешесі- Алим-шах бегим, Ак-Коюнлу мемлекеттің патшасы Узун-Хасанның қызы.
Өмірбаяны
1488 жылы Гейдар шейх Ширваншах мемлекеттің әскерлерімен соғысқан кезде қаза болады; 1495 жылы Ак-Коюнлу Ардебильды жаулап алып, Али шейхты өлтіреді ( Гейдардың үлкн ұлы), ал оның кіші ұлы жеті жастағы Исмаил кызылбашларда жасырынады. Оны және оның ағаларын үстауға құғын басталады, Исмаил бірінші Ардебильге, содан соң Рештке, сол жерден Гиляндағы Каркия Мирзы Али сарайына түседі. Сол жерде атақты ғалымдардың қол астында жүріп білім алады.
Ширванших мемлекетін жаулап алу
12 жасында (1500 ж.) Исмаил Гиляндан шығып кызылбаштарды және тағы басқа түрік тайпаларын жинап жеті мыңдық әскерімен Ширванға жорыққа шығады. Маңызды шайқас Джабани (Гюлистан қорғанысы)жерінде өтеді. Жас Исмаил бірінші қатарда шайқасты басқа сарбаздарға үлгі болып; ширвандықтар жеңілді, ширваншах Фаррух Ясар қашқан кезінде үсталып, басынан айырылды, ал қызылбашылар біраз шайқайстаң кейін Ширвани астанасы — Бакуды алды. Тез арада Исмаил Тебризден оған қарсы 30 мыңдық әскері бар немерелі ағасы Алвенд-Мирзы Ак-Коюнлу. Вскоре Исмаил получает известие, что из Тебриза против него выступила 30-тысячная армия его двоюродного брата Алвенд-Мирзы Ак-Коюнлу шықты деп хат алады. Ол тез арада қарсы шығып 1501 жылдың ортасында Нахичеванның қасындағы Шарур жерінде маңызды шайқас болады. Осы шайқаста Исмаил өз мыңдаған әскері бар қарсыласын жеңіп, Ширваннан Оңтүстік Әзірбайжанға жол тартты.Күзде салтанатты түрде Тебризге кіреді, өзін сол жердің «Әзірбайжан шахиншахы» деп жариялайды. Өз ақшасын шығара бастайды, мемлекеттік дін – шиизм деп жариялайды.
Сефевид мемлекеті
Тебризды жаулап алып, Исмаил Ак-Коюнлу султандардың астанасы Хамаданға жорыққа шығады. 1503 жылы 21 шілдеде Алма Гулагиде ол султан Мурадтың мыңдаған әскерін жойады. Сондықтан, Ак-Коюнлу мемлекеті жойылады, ал Исмаил түгел Парсы Эракты жаулап алады. 1510 жылда ол барлық Иран жеріне Амударья өзеңіне дейін ие болды. 1508 жылы Багдадты жаулап алды. Шиит дініне сенеген Исмаил, Багдадтағы түгел ежелгі ескерткіштерді бұзды, үйткені сол ескерткіштерді қас жауы Али Аббаси қойған болатын. Барлық сунит мазарларын өртеді, ал суфийлер мен ақындар өлім жазасына кесілді. Қираған Бағдадтты қалтырып, Исмаил шах Шейбани ханның қол астында жүрген өзбектерге қарсы шықты.
Содан соң, Исмаил түрік сұлтаны Селім Явуз I –мен кездеседі, ол Исмаилге қарсы шығады және барлық мүсылман халықтарды күпір-шиитерден құтқарамын,- дейді. 1514 жылы 23 тамызда Чалдыранда маңызды шайқас болады. Шайқастың соңғы нүктесін шах менсінбейтін түрік артиллериясы қойды (30 пушка). Нәтижесінде шах Исмаил пушкаға қарсы қылышпен шығып, аттан құлап, қашып құтылды. Кызылбашылар үлкен шығынға ұшырады. Түрктер Тебризді алды, ал Анатолийдегі янычар қозғалысы Исмаил шахты толық күйреуден құтқарды. Нәтижесінде Армения және Араб Иракты жоғалты.
Чалдыран шайқасынан кейін Исмаил шах мүлдем көрші мемлекеттерге шабуыл жасамайды, Ширван мен Грузияны санамағанда. Еуропа мемлекеттері Венеция, Габсбургов корольдығы, Венгриямен дипломаттық байланыстар күшейе бастайды, сефидтер олармен Түркия қарсы одақ құруға асығады. Шах бар күшін өзі құрған мемлекетіне жібереді. 1524 жылы 37 жасында Исмаил аяқ астынан Ардебилдеәкесінің мазарына құран оқуға келген кезде қайтыс болады. Сефевидов Даруль-Иршад мазарында жерленді.
Исмаилдың бес ұлы болды — Рустам Мирза (жастай өлді), шах Тахмасб (таққа 10 жасында отырды), Сам Мирза, Алгас Мирза және Бахман Мирза және бес қыздары: Ханым-ханум, Пярихан-ханум, Махинбану, Фирангиз-ханум және Шахзейнаб-ханум.
Исмаил Хатаи лақап атпен жазған ақын болып танымал, Әзірбайжан поэзиясының классигі болып саналады.
Исмаил шахтың поэзиясы
Исмаил Хатаи шахтың ескерткіші Бакуде қойылған.
Исмаил шах өлеңдерін поэтикалық Хатаи лақап атпен әзірбайжан тілінде шығарған. Бізге «Дехнамэ» дастаны, әзірбайжан тілінде 400 газель және 100 касыд,төрт бейта және бір мукамма (дастан) фарси тілінде жеткен. В. Минорскийдың ойынша, Исмаил шахтың поэзияға деген қызығушылығы өзінің ізбасары түріктер өзін түсінсін,- деген оймен жазған. Ираник энциклопедициясында профессор Ахмед Карамустафа Исмаил шах туралы мақаласында Иисмаил шахтың поэзиясы діндік емес, лирикалық, – деп жазыпты.
Ең ескі өлең қолжазбасы — «Диван» қазіргі кезде Ташкентте сақталған. Оны Тахмасиб шах І сарайда каллиграф Шах Махмуд Нишапури көшірген. Исмаил шах өзінің поэзиясын үгіттеу ретінде пайдаланған, оның өлеңдерін әлем бойы таратқан ашуг пен диуаналар шиит діні туралы жазылған
«Я знаю — это слова Бога,
И посему я объявляю проклятье Язиду,
Проклинать Язида достойно поощрения,
И потому я объявляю проклятье Язиду.
Гордость мира — Мухаммед Мустафа,
Царь мужей — Али, тайна Божья,
Мой имам, как и Хасан, созданье благодати,
И потому я объявляю проклятье Язиду.»
Хатаи және лирикалық ақын.. Әзірбайжан поэзиясында оның «Дехнамэ» дастаны хрестоматиялық болып саналады. Исмаил шах туралы көптеген әдеби шығармалар ығарылған, мысалы, әзірбайжан жазушыларының тарихи повестері – Азиза Джафарзаде «Баку 1501», «Напасть» және Анара «Победа поэта».
Исмаил I Хатаиге естелігі
1993 жылы Бакуде Исмаилу I-ге ескерткіш қойылған.
Исмаил I есімі берілген:
Туған жері Ресей патшалығы,Шуша
Қайтқан күні 2 желтоқсан 1929 (81 жас)
Қайтқан жері Шуша, КСРО
Гасаналиага-хан Карадагский (Гарадаги/Карадаги) (азерб. Həsənəli xan Qaradaği) (28 қантар 1848, Шуша- 2 желтоқсан 1929, Шуша) — көрнекті әзірбайжан педагогі, ақын, тарихшы, аудармашы. Ақырғы Мухаммедкули ханның Карадаг хандығының Карадаг ханның немересі.
1857 жылы Шушадағы орыс мектебіне түстіп, 1866 жылы аяқтайды. 1873 жылдан Тифлисте, ал 1878 жылдан Шушада белсенді ағартушы және шығармашылық жұмысымен айналысады. 1878 жылы Шушада туған тілінде бірінші мектепті ашты. Ол дидактикалық өлеңдердің авторы. И. А. Крыловтың 60 баснясымен қатар А.Е. Измайловтың («Осел и Конь», 1810), А. А. Пчельниковой ( «Пойманная птичка» өлеңі, 1859), Л. Н. Модзалевского ( «Приглашение в школу» өлеңі, 1864) шығармаларының бірінші аудармашысы.
«Вэтэн дили» мен Крылов
Оның «Вэтэн дили» («Родная речь») құрудағы еңбегі кавказдың мұғалім семинариясының бірінші инспекторы А. О. Черняевскиймен, бірінші Әзірбайжан кәсіподақ педагогикалық кадры С. Г. Велибеков бағаланған: «Көптеген аңыз әңгемелер мен өлеңдер міндетті түрде Карагадский ханның Гасанали кітабына , Крыловтың аңыз әңгімелерінен алынған. Крыловтың аңыз әңгімелерін бірінші болып әзірбайжан тіліне аударған Аббас-Кули-Ага Бакиханов. XIX ғасырдың 30-шы жылдарында Крыловтың тірі кезінде, ол «Осел и Соловей» аңыз әңгімесін аударған.
Айтакететін бір сәт, мысалы, армян тіліне аудармасы 1849 жылы жасалса, грузин тіліне 1860 жылы жасалды. 60-тан аса Крыловтың аңыз-әңгімелері XIX ғасырдың 80-шы жылдарында Гасан-Алиага-хан Карадагский аударды. Әйгілі әзірбайжан әдебиетшісі Микаил Рафили айтқандай « Хан Карадагскийдың аудармалары Әзірбайжан мәдени өміріне үлкен мағна берген. Оның аудармаларының арқасында тәртіп-оқу әдебиеті жаңа шығармалармен толды және орыс әдебиеті Әзірбайжан хақына дәулет болды. Крыловтың аңыз әңгімелерінің аудармалары XIX ғасырдың әзірбайжан жазушыларының аудармашылық қызметтерінде ең маңызды орынды алды.» Крыловтың шығармашылығына әзірбайжан жазушысы Абдуррагим бек Ахвердиев қызығушылық танытты, ол өзінің әдебиет шығармашылығын Крыловтын «Дуб и Трость» аңыз әңгімесінен бастады. Содан соң,
Д Рашид бек Эфендиев, Мирза Алекпер Сабир, Аббас Сиххат, Абдулла Шаиг — барлықтары Крыловтың шығармашылығына қызығушылық танытты. 1938 жылы Крыловтың 97 аңыз әңгімелері кірген А. Шаигтың бірінші кітабы шықты. А. Шаигтың Крыловтың аңыз әңгімелері кірген бірінші оқулығы „Вэтэн дили“.
Туған күні 1930 жыл
Туған жері Нидж ауылы, Куткашен (қазір — Габалинский) ауданы, Әзірбайжан республикасы, КСРО
Қайтқан күні 2006 жыл
Қайтқан жері Нидж ауылы, Габалинск ауданы, Әзірбайжан
Елі Әзірбайжан
Георгий Аветисович Кечаари (азерб. Georgi Avetisoviç Кеçari; 1930, ауылы Нидж, Куткашен (қазір — Габалинский ауданы), Әзірбайжан республикасы- 2006, Нидж ауылы,Әзірбайжан) — удин және әзірбайжан жазушысы,ағартушы, қоғам қйраткері және ғалым.
Өмірбаяны
Нидж ауылы, Габалинск ауданы, Әзірбайжан республикасында туған. 1952 жылы Бакинск мемлекеттік университеттің шығыстану факультетіне түсті. Оқуды аяқтаған соң, Нидж ауылына оралып мектепте сабақ берді. Кечаари ұзақ уақыт бойы «Орайин» удиндық мәдени*ағартушы орталықты басқарды. 2006 жылы қайтыс болды. Нидж аулында жерленді.
Шығармашылығы
Ұстаздық қызметімен қатар шығармашылықпен айналысты. Ғалым Айдыновпен бірлесе отырып удин әліппесін өңдеді, удин тілінде бір қатар аудармалы шығармаларды басып шығарды. Көптеген удиндерге арналған мақалалармен кітаптардың авторы.
Шығармалары
Ковси Тебризи (азерб. Qövsi Təbrizi) — XVII ғасырдың әзірбайжан ақыны
Өмірбаяны
Тебризде қалалық шебер-ақын отбасында туған.
Поэзиясы
Тебризи өзінің шығармашылығында әлеуметтік әділдікті көрсеткен. Лирикасының бірталай орнын романтикалық маббат тақырыбы алады. Оның өлеңдеріне көркем құралдары тән,бай интонациясы. Лондонда Британ мұражайында және Грузияның Тбилисидегі Тарих мұражайында лирикалық өлеңдердің қолжазба жинақтары (диван) сақталған.
Туған жері Нахичеван қаласы,Ресей патшалығы
Қайтқан күні 4 қантар 1932 (65 жыл)
Қайтқан жері Баку қаласы, ҚСРО
Джалил Гусейнкули оглы Мамедкулизаде (азерб. Cəlil Hüseynqulu oğlu Məmmədquluzadə; 22 ақпан 1866, Нахичевань — 4 қантар 1932, Баку) — әзірбайжан журналисі, ағартушы, сықақ-жазушы.
Өмірбаяны
Джалил Мамедкулизаде 10 (22) ақпанда 1866 жылы Нахичеван қаласында туған. Бірінші білімін Джалил қаладағы екі медреседе алған. Медреседгіе молда балаларды парсы, араб кітаптары бойынша және ұлы Саадидың «Гюлистаны» бойынша оқытты.
Значительным событием в жизни Джалила Мамедкулизаденың өміріндегі ең маңызды жағдай, оның 1882 жылы Горийск ұстаздар семинарисына түскені. «Татар» бөлімінде көп жыл бойы педагог, қоғам қайраткері, бірнеше оқулықтардың авторы Алексей Осипович Черняевский басқарған семинарияда бір талай әзірбайжан мәдениет қайраткерлері оқыған. Оның қабырғаын Нариман Нариманов, Фирудинбек Кочарлинский, Сулейман Ахундов, Узеир Гаджибеков, Муслим Магомаев (үлкені), Фархад Агаев, Рашидбек Эфендиев, Гаджи-Керим Саниев және тағы басқалары шыққан. Джалил Мамедкулизаде Кавказ сыртындағы ұстаздар семинариясын 1887 жылы аяқтаған. Сонғы он жылдар бойы Баш-Норашена, Улуханлы, Неграма және тағы басқа Эриван губерниясының аулдарының мектептерінде сабақ берген. 1898 жылы ол Эриванға көшіп барды, 1903 жылы Тифлиске келіп «Шарги-Рус» әзірбайжан газетінің редакциясында жұмыс істеді. 1906 жылы ол «Молла Насреддин» сатирикалық журналын құрып 25 жыл бойы сол журналдың бас редакторы болып істеді. Азаматтық соғыстың аяғында Бакуге көшіп келіп, сол 1932 жылы қайтыс болды. Өмірінің соңғы жылдарында аяқтамаған естеліктерін жазған. Мамедкулизаде аты Джалилабад қалаға берілді ( 1967 жылға дейін — Астрахан-Базар), Джалилкенд аулы(б. Баш-Норашен) Нахичеван АР, Нахичеван драмалық театры , Әзірбайжанның бірнеше қалаларындағы көшелеріне аты берілген.
Әдебиеттік үлесімі
Мамедкулизаде көптеген жанр түрлерінде азған, соның ішінде драмалара, очерктер,әңгімелер, фельетондар. Оның бірінші танымал шығармасы1894 жылы жазылып, ал 1934 жылы жарыққа шыққан «Пропажа осла» (әңгімелер сериясынан «События в селении Данабаш»). Сол әңгімесінде жазішы әлеуметтік теңсіздік тақрыбын қозғайды. Келесі шығармаларында («Почтовый ящик», «Конституция в Иране», «Курбан-Али-бек», «Барашек»), танымал комедияларды қосқанда «Мертвецы» және «Сборище сумасшедших» надандық, астамшылық, дiни фанатизмды сынайды.
«Шарги Рус» газетіндегі қызметі
Жалил Мамедкулизаде Эриванияда Назлы, кiшкентай ұлды күйеудiң бiрiншi алған жас жесiрге Кенгерлинскогоны Мамедкулибеканың апасында үйлендi. Назлы-ханум қатты сырқаттанды, 1903 жылдың желтоқсанында Джалил Мамедкулизаде әйелін Тифлистегі ауруханаға әкелді. Назлы-ханум тез арада қайтыс болды, ал Джалил өз өмірін Тифлисте жалғастырды. Сол жылдары Тифлисте жалғыз әзірбайжан тілінде Ресей газеті «Шарги Рус» («Русский Восток») басылып шығаты, сол газетке Джалил жұмысқа шақырылды
«Молла Насреддин»
1905 жылы Мамедкулизаде жолдастарымен бірге Тифлисте типографияны алады, бір жылдан соң «Молла Насреддин» сатирикалық журналын басылымға дайындады. Журнал жазушының әзірбайжан мәдениетіне қосқан үлкен үлесі болып саналады, сонымен қатар әзірбайжан реализмын дамығанына көмек болған. Журнал беттерінде толықтай XX ғасырдың басында Кавказ тұрмыс және экономикалық мешеулiк және мракобестiк мазақтады. Журналдың сегіз номері ғана Тебризде басылып шықты 1917 жылда орыс цензурасымен тыйым салынған. Мамедкулизаде Сатиралық стиль «Насыреддин молла» Иранда сын-сықақтың дамуына ендiгәрi ықпал тигiзетiн болғандықтан.
Библиография
Туған күні 1855 жыл
Туған жері Шуша
Қайтқан күні 1900 жыл
Қайтқан жері Тифлис
Мехтикули-хан Хасай хан оглы Уцмиев, немесе Мехтикули-хан II (азерб. Mehdiqulu xan Xasay xan oğlu Usmiyev) (1855—1900) — әзiрбайжан ақыны және ресейлiк армияның подполковнигi
Өмірбаяны
Мехтикули-хан Вафа 1855 жылы Шушеде в кумык- әзірбайжан отбасында туған. Оның әкесі Хасай-хан Уцмиев (1808—1866)- патша әскерінің генерал-майоры болған, Дагестаннан. Шешесі Хуршидбану Натаван, Карабах ханы Мехтикулидың қызы.
Александра Дюма 1859 жылы Кавказға барған кезде, өзінің кітабында Бакуде княз Хасай Уцмиевпен, сол жылы ол полковник , әйелі Хуршидбану, балаларымен кездескені туралы жазған. Мехдикули ханды ол былай бейнелейді:
«..... Бес-алты жастағы бала инстинкт бойымен қанжардын сабынан ұстап тұрды. Нағыз екi жағы өткiр қанжарды француз анасы ешқашан өз баласына қолдарына қалдырмас едi, ал татар аналарында қанжар бірінші ойыншық болып саналады...»
Патшалық әскерінде Мехдикули хан подполковник лауазымына ие болды. Салтанэт-беим ханумға үйленген. Бұл некеден Хасай ұлы , қызы Агабике, Билгейсбике және Азизабике болды. «Вафа» лақап атпен өлеңдерін жазған.
1900 жылы Тифлисте қайтыс болды.
Шығармалары
Танымал өлеңдері фарси тілінде жазылған:
…کی باشد آنکه بخت سیه باز من شود
تا توتیای دیده کنم خاک کربلا
یارب مباد آنکه کنم خاک کربلا
دست وفا ز دامن اولاد مرتضی …
Хуршидбану Натаван шығармашылығы
Мехдикули-хан туған жерінен алыста болғандықтан , оның анасы Хуршидбану Натаван ұлын сағынатын. Оның ұлына арналған өлеңдерінде анасының баласына деген сағынышы, махаббаты көрсетілген. Ол өлеңдерінде, «ұлым үшін өмірімді беруге дайынмын, тек бір сәтқа көрсем болды...», дейді. Міне оның Мехдикули-ханға арналған өлеңінің үзіндісі:
Туған күні 4 (17) сәуір 1909
Туған жері Икинджи аулы, Шихлы, Казах уезі Елизаветпольская губерниясы, Ресей патшалығы
Қайтқан күні 10 наурыз 1965 (55 жас )
Қайтқан жері Баку, Әзірбайжан республикасы ,КСРО
Елі КСРО
Жанрлары роман
Мехти Али оглы Гусейнов (азерб. Mehdi Hüseyn; 1909 — 1965) — Мехти Гусейн әдеби бұркеншiк атпен белгiлi әзірбайжан кеңес ажазушы, сыңшы. Үшiншi дәрежедегі Сталин сыйлықақысының лауреаті (1950). 1941жылдан бастап Вкп мшесі(б).
Өмірбаяны
Гусейн Мехти сәуiр 4 (17) 1909 жылы Икинджи Шихлы ауылда (қазіргі Әзiрбайжан) халық мұғалiмiнің отбасында туды. Ол жетi жаста ауылдық мектепке оқуға барды, сол кезде барлық сабақтар орыс тiлiнде оқытылды. 1920 жылы ол педагогикалық техникумға оқуға түседі. 1921 жылы комсомолға кірді. 1930 жылы жазушы Әзірбайжан университетінің тахир факультеті бітірді, 1936—1938 жылдарда Мәскеуде киноөңер Академияның сценарилік факультетінде оқыды. Техникумның оқу жылдарында, соңғы курста Мехти Гусейн өзінің «Қойлардын шаш алу» тұңғыш әңгімені жазды; ол 1926 жылы «Шарг Кадыны» («Шығыстың әйелі») журналында басылған. Осы кезде жазушының шығармашылық жолы басталды. Азаматтық соғыс тақырыбына раналған жинақтары «Хавер», «Вешние воды» («Бахар сулары») (1926—1932) жылдары жазылған , «Половодье» романы (1936) жылы жазылған. «Тарлан» («Схватка») повесінде Мехти Гусейн әзірбайжан ауылының социалистік тақырыбын көрсетеді. Мешади Азизбековқа арналған «Комиссар» (1942) тарихи повесінің авторы.
Ұлы Отан Соғыс кезінде «Зов» повесін, «Моя родина» әңгімелер кітабы жазған. «Апшерон» (1947) романы әзірбайжан мұнайшылардың батырлықтары туралы әңгімелейді. Оның жалғасқан «Черные скалы» (1957) романында елеулi орын «республиканың қожайыны» Моллаев бейнесіне бөлінген. «Утро» (1949—1952) тарихи романы бакулық жұмысшылардың 1907—1908 жылғы төңкерiс күресіне арналған. 1966 жылы «Подземные воды текут в океан» романы өлгеннен кейiн басып шығарылған.
Автордың ең белгiлi драма шығармалары «Поэт» (1937) кинодрамасы, шекаралық әзiрбайжан ауылын өмiрі «Слава» (1939) пьесасы, азаматтық борышына адалдығына «Низами» (1940), «Джаваншир» (1945), «Ожидание» (1944, бірлесе И. Эфендиевым) пьесалары жазылған. Мехти Гусейн публицист және сыншыл сияқты танымал.
1965 жылы 10 наурызда Баку қаласында қайтыс болды. Мехти Гусейн атымен Ишимлиде көше атанған.
Әдеби шығармалары
Марапатпен сыйлықтар
Библиография
*Мехти Гусейн. Апшерон. Схватка. — М: Художественная литература, 1969. — 487 с.Туған күні 5 маусым 1908 жыл
Туған жері Баку қаласы,Бакинск губерниясы,Ресей патшалығы
Қайтқан күні 12 наурыз 1939 (30 жас)
Елі Әзірбайжан
Жанрлары Лирика
Микаил Мушфиг (наст. Микаил Мирза Кадыр оглы Исмаилзаде азерб. Mikayıl Əbdülqadir oğlu İsmayılzadə; 5 маусым 1908, Баку, Ресей патшалығы— 12 наурыз 1939, Баку КСРО) — әзірбайжан ақыны мен жазушысы. Өмірінің қысқасына қарамамастан, ол әзірбайжан әдебиетінде елеулі ізін қалтырды. Сталин репресиясының құрбаны болып,1939 жылы ату жазасына кесілді.
Өмiрлiк жол
Ерте жылдары
Микаил Мушфиг 1908 жылы 5 маусымда Хызы аулында «Саадат» бакин мектебінің мұғалімі Мирза Кадыр Исмаилзаде отбасында туған. Оның әкесі өлеңдер жазған, және әзірбайжан композиторы Муслим Магомаевтың «Шах-Исмаил» операсы үшiн либретто авторы. Микаил Мушфиг жас кезінде атан – анасынан айырылды, туыстары оны өздеріне алды.
1915 жылы Микаил Бакудегі орыс тілді мектебіне түседі. 1920 жылы бастапқы білімді алған соң, ол бакиндық ұстаздық семинариясына түседі. 1931жылы Мушфиг Жоғары педагогикалық институттың түлегі болады. (Әзірбайжан мемлекетік университеті) және бірнеше жыл бойы бакиндық мектептерінде әдебиет сабағын береді.
1920-шi жылдары Әзiрбайжанда араб әлiпбесін латыншаға өткеніне ақын құттықтады.Осымен ол қорыта келгенде Әзірбайжанда және түгел Шығыс елдерінде сауатсыздық жойылады деп үміттенді.
Репрессия құрбаны
Микаил Мушфиг 1930 жылдары КСРО –да Сталин репресиясының құрбаны болды. 1937 жылы 19 наурызда жиналған Әзірбайжан Жазушылар Одағының III – ші пленумы делегаттардың алдарында «Листки раздуми» өлеңімен , ақын уақыттың өз түйсiктерiн, өз көңiл күйлерін беруге келесі өлең жолдарын оқыды:
«Высокий я избрал себе маршрут -
Подъем, с борьбою сопряженный, крут.
Мне хорошо среди людей хороших,
Что ценят человека, ценят труд!
Я молод, знаю-счастье предо мной,
Как месяц, что не стал ещё луной,
Я только распускаю парус белый-
Не вей же, чёрный ветер, над волной!»
1937 жылы 18 сәуірде осы 45 төрт шумақтан тұратын өлеңі «Литературная газетасында» басылып шықты, ал келесі сандарында ақынды сатқын деген айыптау компания басталды. Осымен ақынның тағдыры шешілді. аким образом, судьба поэта была практически предрешена. 8 января 1938 жылы 8 қантарда ұзақсыз сот отырысынан кейін , «халық жауына» ажалды үкім шығарылды, сол үкім 1939 жылы 12 наурызда бұйрық орындалды.
Микаил Мушфиганың шығармашылығы
Ерте шығармашылық
Микаилдың мектепке оқыған кезінде әдебиетке , әсіресе поэзияға деген терең қызығушылығы танылады. Ол өлеңдерін 1926 жылы жаза бастағн, 18 жасында қысқа уақытта әзірбайжанның танымал ақыны болып шыға келді. 1930 жылдың 1935 жыл аралығында ол он өлең жинағын шығарады. Сол кездіндегі белгілі әзірбайжан жазушылар қатарында Самед Вургун, Сулейман Рустам, Расул Рза тағы басқалары, әзірбайжан поэзиясының негіз құраған.
Дастандар
Дастандар Мушфигтың шығармаларында үлкен орын алады. Ең белгілі дастандары: «Гая», «Мой друг», «Среди буровых», «Пастух», «Дядя Джаби» және тағы басқалары.). Ақынның эпостық шығармаларын басты қадiр-қасиет оқиғаларды сюжет, драматизм жақсы салынған оның геревi мiнез толысуларын құрайды және диалогтердiң табиғилығы. Оның дастандарындағы адам көкей сенiмдi ашылады
Микаил Мушфига дастаны - «арасында бұрғылау» - мұнайшыларды арналған еңбек әзiрбайжан поэзиясының шығармалары алғашқылардың бiрлерiн болып көрiнедi. Дастанда бакулық мұнай өндiрiстерiнiң бiрiнiң мұнайшыларын өмiрдiң көрсетедi, қаhармандарды мiнездер, адамның iшкi дүниелерi ашылады.
Автордың қалай жанқиярлық еңбек адамдарды сананы қайта iстейтiнiн көрсетедi
Ал сатиралық дастанда ақын «менiң досым» қанағатсыз, бос мазақтар едi және онда не қағида болды және адамдарды өмiрге сенiмдері. Бұл дастан, авторлық шегiнулер өтiп кеткен жұқа әзiл, және афоризм сатиралық жанрдың назар аударады.
Мушфиге туралы естелік
Ақынның 100 жылдық мерейтойы
Әзiрбайжан президенті Ильхам Алиев 2008 жылы Мушфигтың 100 жылдық мерейтойын елдiң барлық аймақтарында кең белгiлеуге өкiмдi басып шығарды. Мушфигке арналған тағы басқа поэзиясын кештiң күндерi өткiздi.
2008 жылдың 8 -10 қараша аралығында Шеки әзірбайжан қаласындаМикаил Мушфигтың 100 жылдық мерейтойына арналған Мәдениет және туризм министрлігімен ұйымдастырған «Дейилен сез ядигардыр» («Сказанное слово — память») атты көркем сөз оқуы өтті. Шекин мемлекеттік драма театрында өткізілген іс шара нәтижесі бойынша байқаудың қатысушылары жүлде мен сыйлықтарға ие болды.
Библиография
*Микаил Мушфиг. Избранное: Стихотворения и поэмы. - М: Художественная литератураТуған күні 1796
Туған жері Гянджа
Мирза Шафи Вазех (азерб. Mirzə Şəfi Vazeh; 1796 — 28 ноября 1852 ) — парсы мен әзірбайжан тілінде жазған әзірбайжан ақыны.
Гянджа қаласы сәулеткердiң жанұясында туған,бір мәліметттер бойынша 1792 жылы, басқа мәліметтер бойы 1804 жылы. Гянджеде қайтыс болған. Медреседе оқыған. Содан соң, нанын тауып жеу үшін бай адамдарда хатшы болып жұмыс істеген. Шығыс тілдері мен каллиграфияны үйреткен. 1840 жылдың аяғында Мирза Шафи Вазех Тифлиске келіп кіші ұстаз лауазымына ие боды.1844 жылы Тифлиске неміс әдебиетші Фридрих Боденштедт келді. Ол Кавказ өміріне қызығушылық танытты, шығыс тілдеріне үйренгісі келді. Осылай ол Мирза Шафи Вазехпен танысады.. Сабақтар аптасына үш рет болатын, сабақтан соң Мирза Шафи қонаққа өзінің өлеңдерін оқитын.
1847 жылы Боденштедт Тифлистен кеткен кезінде, өзімен бірге Мирза Шафидың «Ключ мудрости» өлең дәптерін ала кетті. 1850 жылы Боденштедт «1001 день на Востоке» көлемді кітапты басып шығарды, жартысы Мирза Шафи Вазехқа арналған. 1851 жылы Ф. Боденштедттың аудармасында «Песни Мирзы-Шафи» кітабы жарыққа шықты. Кітап кенеттен әйгілі болып шықты, жыл сайын осы кітап қайтадан басылымға шығып көптеген еуропалық тілдеріне аударылған. Мирза Шафи Вазехтың қайтыс болған соң 20 жыл өткенде Боденштедт 70- шы жылдары «Из наследия Мирзы Шафи» кітабын басып шығарады,Через двадцать лет после смерти Мирзы Шафи Вазеха, в семидесятых годах, Боденштедт издал книгу «Из наследия Мирзы Шафи», Мырза Шафидың әндері аударма емес, Ф.Боденштедтке өзінің еңбегі екеніне міндетті.
1852 жылы Мирза Шафи Вазех Тифлисте оқытушы болып «Вэтэн дили» пайда болуына дейін Мәскеудегі Мырза Казембектің оқушымен Иван Григорьевпен «Кітабі - түрiктер» кітапті шығарды.
Переводы на русский язык
Туған күні 13 сәуір 1937
Туған жері Баку, КСРО
Қайтқан күні 20 қараша 1991 (54 жас)
Қайтқан жері Каракенд, Нагорный Карабах
Осман Мирзоев(1937—1991) — белгiлi журналист, жазушы және публицист. «Бiздiң есіміміздер», «Бiр рет өмiр сүремiз», «Тамшы және көл» және «Бүркiт ұшқанда» кітаптардың, және өз уақытына өзектi тақырыптарға арналған көптеген мақалалардың авторы. «саяси портреттің» негізін салушы, әзірбайжан теледидар кеңiстiгiндегі алғашқы қоғамдық-саяси «Далға» бағдарламаның жасаушы және жүргізүші. Әзiрбайжан республикасын президентi ақпараты бөлiмінің меңгерушiсi.Заведующий отделом информации Аппарата Президента Азербайджанской республики. 1991 жылы қараша айында Таулық Карабахта Каракенд ауылдаың маңыңда 4журналисттер және Әзірбайжанның шенеуніктермен ұшқан қағылған тікұшақта қайғылы қайтыс болды.
Осман Мирзоев: «Адамда үлкен және абзал мақсат өмір бойы болғаны жақсы , егер адам өзінің әр сағатын осы мақсатқа қызмет етсе. Шыңдығында біз бір рет қана өмір сүреміз....»
Солмаз ханым, Осман Мирзоевтің жесірі : « „Есімдер“, „Сөздер“ және „Дәстүрлер“ бөлімдерден тұратын трилогияны құрап отырды.. Осы кітаптардың ішінде бірінші кітабы басылған. Бірақ қалған екі кітаптар солай басылмап қалған. Осы еңбекті шығару үшін ол араб фарси тілдерді меңгеріп алды.… Мен оның змоласыңажиі барам. Тіпті бүгін мен оны күтіп отырм. Біреулерге бұл оғаш болып көінетіп шығар,бірақ мен ол келетініне үмітпен күтіп отырм.» («Айна» газетте 13 сәүір 2002 ж басылған.).
Осман Мирзагусейн оғлы Мирзоев 13 сәүір 1937 жылы Баку қаласының Кешлі ауылда дүниеге келді. Кейін Мирзоевтар отбасы Кешлі ауылдан Баку қаласының орталығына көшті. Өзінің алғашқы білімді ол № 190 мектепте алды. 1956 жылы мектепті бітірген соң ол Киров атындағы Мемлекеттік Әзірбайжан университетінің журналистика бөліміне филология факультетке түсті. Журналистика бөлімінің студенттік кезінде ол сол кездегі әйгілі «Әзірбайжанның жастары» газетімен ынтымақтаса бастады. Дәл осы газет Мирзоев – журналисттің шығармашылық өсуінде және дүниеге көзқарасын қалыптастыруда ерекше маңызды рөл атқарды.
Журналистика бөлімінің филология факульеті ӘМУ бітірген соң ол оз еңбек қызметін «Әзірбайжанның жастары» жалғастырды, сол жерде жеті жыл жұмыс істеді. Басында О. Мирзоев өз еңбегін жастар газетінде қарапайым аудармашы болып жұмыс істеді, газеттiң жауапты хатшысы лауазымға дейін өсті.
1968- 1990 жылдарда О.Мирзоев «Мұнара» газетінде жұмыс ітеді, сол жерде газтінің маңызды бөлімінң меңгерушісі журналының шығармашылық саяси стратегияны анықтап отырған, ал кейін 1978 жылдан бастап редактордың орынбасары болып жұмыс істеді. Все эти годы, руководимые и курируемые им отделы редакции, освещали широкий круг важных вопросов, темы по актуальным проблемам партийной жизни, науки, образования, культуры.
О.Мирзоев өзінді кәсіби журналист ретінде тек қана пресада емес, теледидарда көрсетті.Ол алғашқы қоғамдық- саяси, көркем-публицистикалық әзірбайжан теледидар кеңестігінде «Далга» бағдарламаның негізін салушылардың бірі. Осы бағдарлама 1986 жылдан бастап аптасына біір рет жұма күні кешкі уақытта шыға берді.Осы боғдарлама аз уақытта көпшілік алдында үлкен назарға ие болды.
О.Мирзоев Әзірбайжанның қоғамық- саяси өмірінде тек қана журналист, публицист және педагог ретінде емес, 1991 жылы парламенттік сайлауда қатысты. Сайлау компаниясында ол Бакиннің Кешля ауылының тұрғындарымен кездесіп, олардың қиындықтарымен танысты. О. Мирзоев елінің дамуының бейбіт демоктариялық жолының жақтаушы болып, өз халқына депутат ретінде көмектесуге тырысты.
О.Мирзоев 1990 жылы қыркүйек айында Әзірбайжан республикасының президентінің бұйырығының бөлімінің меңгеруші қызметіне тағайындалған.
Сондай жауапты жұмыс көп уақыт тартып алды, шығармашылық, журналисттiк қызмет ендi көп назар аудара алмады, оны өте мазалады, өйткенi жанда тағы қарағанда ол халықа айтарын көп болы.
1991 жылы қараша айында Таулық Карабахта Каракенд ауылдаың маңыңда 4журналисттер және Әзірбайжанның шенеуніктермен ұшқан қағылған тікұшақта қайғылы қайтыс болды.
Осман Мирзоев тарихқа журналист, жазушы және публицист болып танымал. Успех имели и книги Мирзоева-писателя. Оған шығармашылығына «Орел в полете», «Капля в море», «Один раз живем», очерк жинақтары жатады, және «Наши имена» халық арасында танымал, автордың ең сүйікті кітабы.
«Вышка» газетінде Осман Мирзоевтың шыққан мақаласы өкімет басшыларын қатты мазалады. Бұл «Мир твоему дому, брат-карабахец» және «Мадонна из Садарака» мақалалары. Сол мақаласында автор Орталықтың жұмысын батыл айшықтайды, үйткені Нагорный Карабахты Әзірбайжан құрамынынан шығарып, Арменияға қосылғаны.
Туған күні 1831 жыл
Туған жері Шуша
Қайтқан күні 1918 жыл
Қайтқан жері Шуша
Мир Мохсун Навваб (азерб. Mir Möhsün Nəvvab) (1833-1918) - әзiрбайжан суретшiсi, музыканың көркем жазушы, теоретигi, ақын.
Шушада, Қажы Сейид Ахмедтiң жанұясында 1833 жылы туды. Медреседе оқып бастапқы білім алған, араб, фарси, түрік тілін меңгерген. Арығарай Аббас Сараджалы медресесінде оқып астрономия, химияны, математиканы тағы басқа ғылымдарын оқыды.
Навваб қаланың мәдени және қоғам өмірінде белсене қатысты. Өзі ашқан типографияда өлеңдерін жазып, кітаптарын шығарған. Ол «мектебах» мектептерде сабақ берген, 20- дан аса әр түрлі ғылымдарға арналған кітаптарын басып шығарды. Тағы «меджлисы, « көркем «Меджлиси-фарамушан», музыкалық «Меджлиси-ханенде» музыкалық жинақтарын шығарған. Сол меджлистарда әйгілі ақындар қатысты: Абдулла бек Аси, Фатма ханум Кяминя, Мешади Еййуб Баги, Хан Гарабаги, Абдулла Гасан Шахид, әншілер: Гаджи Хюси, Мешади Джамиль Амиров, Ислам Абдуллаев, Сеид Шушинский тағы басқалары. Бұл жинақтар «Меджлиси-унс» Шушеде, «Бейтус-Сафа» Шемахеде, «Маджмауш-шуара» Бакуде тығыз байланысқан.
Оның еңбектерінің ішінде үлкен қызығушылық «Тазкирейи-Навваб» танытады, осы жинақта XIX ғасырдың 100- ден аса Карабах ақындардың өмір және шығармашылығы жиналған. Көп үзамай 1913 жылы жинақ Бакуде басылып шықты.
Ол тағы химия және астрономияға қызығушылық танытты. Мир Мохсун өзінің үйінде химиялық зертхана жасады, екі телескоп орнатты. 1899 жылы шыққан оқулық сияқты «Кифаятул-атфал» кітабында ол күн тұтылулар туралы да аспан телдердi орналастыру туралы кесте. «Насихатнаме» кітабында 500-ден аса химиядан нұсқалар берілген.
«Құстар». Мир Мохсун Навваб. 1874-1875
Навваб бейнелеу өнерімен айналысты. Ол акварельдiң бiрнеше суреттерiн құрған, кiтап миниатюр және бiрнеше өрнектерi бар ғимараттарға және мешiттер бейнеленді. «Портрет Тимура» жұмысы қызығушылық танытты, 1902 жылы авкарельмен істелінген, қазір Бакуде Әзірбайжан өнер мұражайында сақталуда.
Мугам- әзірбайжан устадтардың орындауында (XX ғасырдың басы)
Оның музыкалық шығармасы «Вюзухул-эргам» 1913 жылы Бакуде шыққан..
Сол кезде Карабахта белгілі алты дясткахтарды ескертті: «Раст», «Махур», «Шахназ», «Рахави» (немесе Рахаб), «Чахаргар» және «Нава». Наввабаның айтуынша орындалатын дястахтың мазмұны орындаушының қабілетіне бағынышты. Өз шығармаларында сол кезде Карабахта орныдалатын, онымен 82 әндер мен мугамдар еске алынған. Олардың құруыда үлес қосқан адамдардың есімдермен ол мугамдардың аттарымен байланыстырды: «Азербайджан», «Нишабур», «Забули», «Багдади», «Ширвани», «Гаджары», «Шах Хатаи» және т.б.. «Раст» мугамды көктемнін балғындықпен, «Махур» судың шумен, «Шахназ» бұл-бұлдың әнімен, «Рахави» жаңбырдың тамшыларымен, «Чахаргар» найзағайдың күрсiлiмен, «Нава» ғашықтардың қиындықтармен, «Ушшаг» құстардың ұшуымен, «Уззал» метеориттердін қозғалысымен.
«Кяшфул-хагигяти-мансави» еңбегі белгілі.
Мир Мохсун Навваб в 1918 жылы Шушада қайтыс болды.
Туған күні 2 сәуір 1870
Туған жері Тифлис
Қайтқан күні 19 наурыз 1925
Қайтқан жері Мәскеу
Нарима́н Кербала́й Наджа́ф оглы́ Нарима́нов (азерб. Nəriman Kərbəlayi Nəcəf oğlu Nərimanov, 2 (14) сәуір 1870 — 19 наурыз 1925) — әзiрбайжан жазушысы және ең iрi қоғамдық және саяси қайраткері, Әзірбайжан ССР-інің шетел істердің наркомы (1920—1921), Әзірбайжан ССР СНК-ның өкілі (1920—1922).
Нариман Нариманов 2(14) сәуірайында 1870 жылы Тифлисте кедей әзірбайжан Кербалаи Наджафа және Халимы-ханым отбасында туды. Оған оңтүстік әзірбайжанның Урмия қаласынан Тифлис қалаға көшкен арғы атасының есімін берді. Наджаф, Нариманның әкесі шағын саудамен айналысқан.. 20 қараша 1889 жылы Наджаф қайтыс болды. Нәрiман Таулық мұғалiм семинарияда оқуың жалғасы туралы арманымен айырылды және әкеден кейiн әр қорек қалғанырақ жанұя туралы ойлай бастады. Үлкен ағасы Салманның ауруы және Алимирзаның қайратсыздық жанұяның жағдайын тағы аса тереңдеттi. Осыған қарамастан Халима Гаджи Мамед Касымкызы, оқудыжалғастыруға көндірдісонымен Нәріман Таулық семинариға оралады. 1896 жылы көктемде «Мәскеу» және «Петр Біріншінің реформалардың мағынасы» тақырыпқа курстық жұмыстарды жазды..
Семинарияны бірнеше апта бұрын бітіргенен кейін оны Тифлис губернияның Борчалинск уездінің Қызыл-Аджили ауылға жібереді. Қызыл-Аджили Нариманов "Наданлыг" пьесаны бітіреді. 1895 жылы осы драмма Бакинск театірінің сахнада қойылды. 1890жылы газетаның сәтсіз ашылуыдан кейін, 1894 мусылмандық әлемінде лғышқы кітапхананы ашады. Оқу залы бәрлеге қолжетімді болды. Оқу залда Кавказға кргізуге болмайдтын газеттер кіргізілді «Аль Нил» Каирден, «Иттифак»Софиядан, «Терджумани хагигат» Стамбулдан, журнал «Хабль Ульматин» Калькутадан. Нариманов, Джафарзаде, Ганизаде, Махмудбеков кітаптарды, журналдарды, газеталарды аз дегенде жеті тілдерден жинады. Нариманов мектептер үшін, орыстар әзірбайжан тілдердің мұғалімдер үшін, және орыс тілін мүсылмандар ушін кітаптарды құрастыруға қатысады.
5қазан 1898 жылы түстекітапхананың есігін жабады, және полицей приставі сүргiш қазыналық мөрдi қоса тiркейдi. 1899 жылы Нариманов «Мұсылмандар үшiн орыс тiлiнiң мұғалiмi» шығарады.. 1902 Новоросийск университетінің медицина факультетіне түседі.».1903 жылы екінші курстың студенттері порттағы мотростар үшін Тургеневтің «Бойдақ» комедияны қояды. Қоюшы және басты орындаушы — Нариман Нариманов.
Новоросийск университеті бітірген соң дәрігер боолып жұмыс істеді. 1905 жылы «Гуммет» мұсылман социал-демократиялық ұжымға кірді. 1906 жылы «Муджахид» социал-демократиялық партияның басшысы болып, үгiтшiлердi Парсыға жiбердi. 1908 жылы дәрігер дипломды алды. Тифлисте және Бакуда дәрігер болып жұмыс істеді. 1909 жылы науырызда Метехск түрмеге тұтқындалған, тамыз айында Астрахань өңірге 5 жылға қуылды. 1911жылы саяси ұүғында жүрген дәрігер Нариманов Мечниковқа Қырғыз даласындағы оба ауруын зерттеуге көмектеседі.
1914 жылдың мамырында Нариманов Черный қаласында дәрігері болып қабылданады. 1918 жылдың наурызында Бакудың революциялық комитетінің құрамына кірді. 1919 жылдың жазында Наримановтың Ленинмен бірінші кездесуі болды.
1920 жылдың 27 сәуірінде 11-ші әскери бөлімі әзірбайжан шеқарасын өтіп, қарсылас көрсетілмегендіктен, 28 сәуірде Бакуге кірді. Әзiрбайжан Кеңес Социалистiк республикасы болып жарияланды. 16 мамырда Нариманов Бакуге келеді. Сол күні уақытша Әзірбайжанның революциялық комитеттің төреғасы болып тағайындалады. 1-8 қыркүйекте Наримановтың қалауымен Бакуде Шығыс халықтарының бірінші құрылтайы өтті, сол құрылтайда 37 мұсылман халықтарының өкілдері қатысты, 2000 кісі, делегаттардың арасында құрметті қонақ ретінде Бела Кун, Джон Рид, Хо Ши Мин, Мустафа Субхи тағы басқалары болды.
1924 жылы бойы Наримано мемлекеттік жұмыспен бірге «Правда», «Известия» газетімен қарым қатынасын жалғастырады. Өзінің «Ленин и мусульманский восток», «В глазах мусульман Ленин — необыкновенное имя», «Ленин и Восток», «Год работы без Ленина» атты Ленин туралы еңбектерін дайындайды. Сол жылдары оның ғылыми зерттеулері жазылды - «Пути понимания коммунизма», «Национальный вопрос». Нариман Нариманов скончался в Москве 19 марта 1925 жылы 19 наурызда жүрек талмасы үстап Мәскеуде қайтыс болды, оны үландырды деген нобай болды. Мәскеуде Қызыл алаңда жерленді.
Ульяновск қаласындағы Қазан тракты Наримановское шоссе деп атанды (қазір Нариманов проспекты). Проспектың аяғындағы алаңға да есімі берілген, ал 1977 жылы желтоқсанда Наримановқа ескерткіш қойылды. Тағы Нариманов есімімен Астрахан облысында бір қалаға берілді.
1913 жылы үйде бастапқы білім алған, орыс тілін жақсы білетін Гюльсум ханумға үйленді. Жұмасайын Наримановтың үйінде жақын достары жиналатын: Абдулла Шаиг, Наджаф бек Везиров, Азим Азимзаде, Ганизаде, Махмудбеков, Сарабский, Араблинский. Кештің аяғында міндетті түрде Сарабаский ән шырқайтын, оның дауысы Наримановты қуантатын.
Әзiрбайжан ССРы құрметтi Пролетарлық омырау белгiсі.
Нариманов — әзірбайжанның ірі романтисі мен драматургі. Өзінің шығармаларында ол шығыстың азат түтатын күресін көрсеткен. Нариманов Әзірбайжанда бірінші халық кітапханасын ашты, бір қатар көркем шығармаларды шығарды, соның ішінде тарихи қайғылы «Надир-шах» (1899). «Пир» повесінде дінге қарсы шығады, Ресей патшалығының дінін әшкерелейді. Әдеби-сыншыл мақаласында Нариманов реализ мәселені көрсеткен. В. И. Ленин туралы естеліктердің авторы.
Туған күні 1369 жылы маңында
Қайтқан күні 1417 жыл
Қайтқан жері Халеб, Мысыр халифаты, қазір Сирия
Насими, Несими ( лақап аты; толық аты Сеид Имадеддин; азерб. İmadəddin Nəsimi, парс. عمادالدین نسیمی ) — Әзірбайжанның аса көрнекті әзірбайжан, парсы, араб тілдерінде жазған түрік ақыны.
Өмірі
Насими 1369 жылы туған. Насимидың туған жері анық емес, туған жерінің бірі – Шираз, Тебриз, Диярбақыр, Шемаха және Бурса, Алеппо немесе Багдад Насими ақын әзірбайжан, араб, парсы тілінде өлеңдер жазған.
Насими әзірбайжан ның әкесі болып саналады (15мыңға жуық жолдар), одан басқа ол парсы тілінде диван жазған ( 5000 жуық жодар);бір қатар өлеңдерін Насими араб тілінде жазған.
Насими әбзелшiлердiң арасында өстi; математиканы, астрономияны, логика және теологияны оқыды. Насими шығармашылығының басында , ұстазы Наими сияқты суфизм бағыттында атақты Шибли суфий шейхтың қолдаушысы болды. Наими өлім жазасына кесілген соң, Насими Ширванды тастап Багдадқа жол тартады және Ирактың, Түркияның басқа қалаларына барып хуруфизм ойын таратады. Сол үшін ақын бірнеше рет қатар құғынға үшырап , зыңданға тасталынады.
Насими Сирияға барып Халеб қаласында тоқтайды. Діншілердің шығарған үкімі бойынша, Насими өлім жазасына кесіліп, азап өлімін қабылдау керек болатын. Өлім жазасын орындалуы кезінде Насими бір қатар өлеңдерін «хабсие» («тюремные)» өлеңдерін жазады. . Сол өлеңдерінде ол қайғылы ойларын көрсетті,өкімет билеушілердің әділетсіздіктерін, сот алқа қазыларының сатқындықтарын. Султан Муайад оның тірідей терісін сыпырып Халебте халық назарына көрсетілсін деп бұйырды
Шығармашылының нәтижесі
Насими әзірбайжан әдебиеті тарихындағы лирикалық өлеңдерін- газелдер жазған бірінші ақын. Насими хуруфизм басшысы Наимидің із басары.
Насимидың поэтикалық мұрасы бір қатар лирика-философиялық өлеңдерінен тұрады. Ол жазады:
«В меня вместятся оба мира, но в этот мир я не вмещусь.
Я — суть, я не имею места, и в бытие я не вмещусь.
Всё то, что было, есть и будет — всё воплощается во мне.
Не спрашивай. Иди за мною. Я в объяснения не вмещусь.»
Қоршаған ортаның табиғаты, әсемділігін ақын өлеңдерінде көрсетеді:
«Если хочешь ты скрытые тайны узнать,
Если хочешь проникнуть в ничто,
Ароматы цветов пусть расскажут тебе о начале миров и вещей,
Если хочешь, о внемлющий, чтобы сейчас всё на свете открылось тебе,
Ты, мелодию взяв, отыщи в глубине все законы движения в ней.»
Насимидың гуманизмы тап адамның биiк тағайындауы, оның мүмкiндiктерiнiң шексiздiгiнiң түйсiгiн оның түсiнушiлiгiмен байланысқан.
«Мир не стоит, так пусть твои придут в движенья дни.
Мир блеском, мишурой покрыт-обманчивы они.
Не станет время ждать тебя, оно уйдёт вперёд.
О прозорливый, в этот мир поглубже загляни.
Богатство всей земли-тщета, пойми, о господин!
Все блага мира от себя с презреньем отними!
Но если любишь — за неё, избранницу души,
Хоть палачу отдай себя, хоть сам казни.»
Насимидың шығармашылы бүлiкшiл мiнезді, онысы әлеуметтік әділетсіздікпен күресуге дабылдады.
Қызықты айғақтар
Аңыздарда Насимидың өлім жазасына кесілгнен кезде қайратті мінезі туралы жазылған. Аңызға сәйкес, өлім жазасын орындау кезінде қатысқандардың біреуі мәлімдеді,- Насимидың қаны қарғыс атқан, қандың тиген жерін отпен жағып, немесе шауп тастау керек деді. Сол жерде оның саусағына Насимидың қаны тиді, кісілер саусауғын шауып тастауын өтінді, бірақ ол саусағы үшін қорқып,- мен астарлы сөзбен айттым, - деп жауап берді. Өлгелі жаттқан ақын осы жағдайға қарай өлең жолын шығарып үлгерді:
«Если отрубят палец благочестивого —
отвернется от истины.
А с несчастного влюбленного снимают
кожу с ног до головы — не плачет.»
Естелік
Насимидың атымен аталған:
Орыс тіліне аудармалары:
Туған күні тамыз, 1832
Туған жері Шуша
Қайтқан жері Шуша, Елизаветпольская губерниясы
Хуршидбану Натаван (азерб. Xurşidbanu Natəvan; август 1832, Шуша — 2 қазан 1897 жыл, Шуша) — әзірбайжан ақыны
Өмірі
Хуршидбану Натаван Шушеде 1832 жылының тамызында, соңғы Қарабах ханның, генерал-майор Мехти Кули Хан Карабахскийдың отбасында туған. Үй білімін алған. Шушада «Меджлис-и унс» («Собрание друзей») әдеби үйымды басқарған. 1872 жылы ол «Меджлис-и унс» әдеби үйымды құрды. Бұл меджлис конфессиялық мақсатты бағыттаған, мұсылмандық әндермен қатар осында мугамат өнерінеде үйреткен. Халық Натаванды құрмет тұтатын. Соның кезінде Шушада сарай, мешіт, сауда үйлер, театр, жазғы және қысқы үйым ғимараттары, училищелер салынды. 1872 жылы Хуршидбану жергілікті халықты су мәселесімен қамтымын деп, Шушадан 10 шақырым жерде орналсқан Иса су бұлағынан су құбырын тартқызады. Осы жобаға Натаван 100 мың ақша жұмсады. Сол су құбыры әлі күнге дейін «Хан гызы сую» деп аталады. Натаван білімді болған, көптеген шығыс тілдерін білген, Фирдоуси, Низами, Саади, Хафиза, Физули және тағы басқа шығыс ақындардың шығармашылықтарымен таныс болды. Натаванның рухани әлеміне үлкен үлесін М. Ф. Ахундов қосқан.
Шығармашылығы
Натаван – лирикалық өлеңдердің авторы, («Я плачу», «Ушел», "Сыну моему" и др.). Хуршидбану Натаванның поэзиясының незгізі – өмірге деген махаббаты, ұлын жоғалқан ананың қайғысы. Шығармашылықпен қоса НАтаван сурет салумен де айналысқан. Ол гүлдерді салып, сәндік-қолднабалы өнерді бейнелейтін.
Естелік
Бакудың ортасыда естелігі, ал туған жері Шушада Хуршидбану Натаван бюсты қойылған.установлен памятник, а на родине, в Шуше, был установлен бюст Хуршидбану Натаван. Шушаны грузиндер басып алған соң, Хуршидбану Натаванның, Узеир Гаджибековтың, Бюль-Бюльдың бюстілерін сыртқа шығрып тастаған, сол жерде әзірбайжан басшылары сатып алған. Қазір бюст Бакудегі ашық аспанның астындағы орналсқан өнер мұражайында сақталған. Қызық мәліметтер
1858 жылы ақын Бакуге келген француз жазушысы Александр Дюмамен танысып,өзінің бір қол жазбасын береді, ал А. Дюма шахмат сыйлайды. Сол шахматтар Низами мұрайжаында сақталған.
Туған күні 24 наурыз 1872 ж.
Туған жері Ордубад, Эриван губерниясы
Қайтқан күні 1мамыр 1950 (78 жас)
Қайтқан жері Баку, Әзірбайжан республикасы
Жанрлары өлеңдер, романдар
Мамед Саид Ордубади (азерб. Məmməd Səid Ordubadi, толық аты Мамед Гаджи-ага оглы; 24 наурыз 1872, Ордубад, Эриванская губерниясы, Ресей патшалығы — 1 мамыр 1950, Баку, Әзірбайжан республикасы) — әзірбайжан кеңес жазушысы, әзірбайжан республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері (1938). Басылымға 1903 жылы шықты. Ақын өзінің сатирикалық шығармаларында мұсылман діні, діні қауымына қарсы шығатын шығармаларын жазған. 1914 жылы Самараға жер аударды.
Ордубадидың ерте жастағы шығармаларында армяндық және исламистық қарасынан («Канлы Саналар» (Кровавые годы), «Последние дни Андалузии») көрсетілген. «Беспечность» (1906) және «Родина и свобода» (1907) өлең жинақтарында бостандыққа деген көзқарасы көрсетілген.
«Путешествие двух мальчиков в Европу» (1908), «Несчастный миллионер» (1914) романында Ирандың ағартушылық ойдары көрсетілген. 1930 жылы 1908 жылғы парсы революциясы көрсетілген "Dumanli Tebriz" (Тавриз туманный) романы басылып шықты.
«Борющийся город» (1938), «Подпольный Баку» (1940) романдардың негізі —Әзірбайжандағы бостандығы көрсетілген.
«Меч и перо» (1946—48) романы Низами ақынына арналған. Бір қатар драматургиялық шығармаларын жазған, либретто операсы, әзірбайжан тіліне А. С. Пушкинның, М. Ю. Лермонтовтың, А. Акопянның шығармаларын аударған.. Ленин орденымен марапатталған, «Құрмет белгісі» орденымен және медальдар.
Библиография
Туған күні 15 желтоқсан 1946
Туған жері Баку, Әзірбайжан республикасы
Жанрлары ақын, прозаик
Рамиз Мамедали оглу Ровшан (азерб. Ramiz Məmmədəli oğlu Rövşən; 15желтоқсан 1946, Амираджаны, Баку, Әзірбайжан республикасы) — әзірбайжан ақыны, жазушы, эссе жазушысы, кинодраматург,аудармашы, 1981 жылдан Әзірбайжан республикасының Жазушылар Одағының мүшесі.
Өмірбаяны
Рамиз Ровшан Амираджан Баку ауылында 1946 жылы 15 желтоқсанда.
Білімін Сурахан ауданындағы № 208 мектебінд аяқтады. Әзірбайжан мемлекет университетінің филология факультетін аяқтады (1964–1969), Мәскеуде Жоғары сценарлық курсын аяқтады (1976-1978).
Джафар Джаббарлы "Азербайджанфильм" киностудиясында жұмыс істеді. сатирического журнала "Мозалан"(1971) сатирикалық журналдың редакторы, сценарист (1974-1975. Бірнеше өлеңдердің авторы.
Белгілі В.Маяковский, С.Есенин, А.Блок, М.Цветаева, А.Ахматова ақындардың өлеңдерімен дастандарын әзірбайжан тіліне аударған.
Рамиз Ровшан сценарии бойынша көптеген көркем фильмдер түсілген. Өлеңдері мен әңгімелері көптеген тілдерге аударылған, АҚШ, Германияда, Англияда, Францияда, Польшада, Болгарияда, Түркияда, Иранда шығарылған.
Рамиз Ровшан Әзірбайжан республикасының Жазушылар Одағының мүшесі.
Кітаптар
Фильмография
Туған жері Елизаветполь, Елизаветпольская губерниясы
Қайтқан күні 9 шілде 1981 (67жас)
Қайтқан жері Баку, Әзірбайжан республикасы, КСРО
Жанрлары Өлеңдер
Нигяр Худадат кызы Рафибейли (азерб. Nigar Xudadat qızı Rəfibəyli; 23 шілде 1913, Елизаветполь (қазір Гянджа) — 9 шілде 1981, Баку) — әзірбайжан ақыны. Расул Рзы ақынның жүбайы және Анар жазушының шешесі.
Нигяр Рафибейли Худадат Рафибейли дәрігердің отбасында туған, Гянджин губерниясының губернатор лауазымында жұмыс атқарған (1918—1920). Ол әзірбайжан 1920 жылы Нарген аралында саяси қызметткерлердің большевиктермен өлім жазасына кесілген арасында болды.
Туған жері Гянджеде орта мектебін бітірген соң, Нигяр Рафибейли Бакиндық педагогикалық техникумына түсті. 1928 жылы «Дан улдузу» журналында оның бірінші «Чадра» өлеңі басылып шықты. было опубликовано её первое стихотворение «Чадра». 1931 жылы ол көркем әдебиеті «Азернешр» баспасына аудармашы болып орналасты, кейін оқуын Мәскеу педагогикалық институтында жалғастырды. Сол кезде Бакуде оның бірінші өлең жинағы басылып шықты (1934).
Нигяр Рафибейли Мәскеуден қайтып келген соң, «Ушагнешр» баспасында көркем әдебиет бөлімінде редактор болып жұмыс істеді. 1940 жылдан өміріні соңына дейін Рафибейли КСРО халқының шығармаларын әзірбайжан тіліне аударып, шығарған. Шығармашылық еңбектері үшін ол «Данқ» орденымен марапатталған.
Рафибейли есімі Бакудағы орталық көшесіне берілген.
Жинақтары
Нигяр Рафибейли әзірбайжан тілінде жазған.
Туған күні 6 (19) мамыр 1910
Туған жері Геокчай, Бакинская губерниясы, ресей патшалығы
қайтқан күні 1 сәуір 1981 (70 жас )
Қайтқан жері Баку, Әзірбайжан республикасы
Жанрлары өлеңдер, дастандар
Расу́л Рза (азерб. Rəsul Rza; настоящее имя Расул Ибрагим оглы Рзаев, азерб. Rəsul İbrahim oğlu Rzayev) (1910—1981), әзірбайжан ақыны. Әзірбайжан республикасы халық ақыны (1960), Социал Еңбек батыры (1980), 3-ші дәрежелі Сталин сыйлығының лауреаты (1951). ВКП мүшесі (б) 1939жылдан.
Өмірбаяны
Расул Ибрагим оглы Рзаев Геокче ауылының шаруашының отбасында 1910 жылыдың 6 мамырында туған. Расул Рза орталық білімін аудандық мектепте алған.Мәскеудегі кинематоргафия интитутын аяқтаған.
1937—1938 жылдары Р. Рза сценарлы бөлімінің бастығы болып жұмыс істеген, 1942—1944 жылдары —Бакин киностудиясының бастығы. 1944—1946 жылдары Әзірбайжан республикасының өнер басқармасының бастығы болды . 1948—1949 жылдары Әзірбайжан республикасының кинематография министрі болды.
1981 жылы 1 сәуірде Бакуде қайтыс болды.
Отбасы
Расула Рзының жүбайы — ақын Нигяр Рафибейли, халық ақыны. Ұлдары – Анар, 1938 жылғы- белгілі ақын, драматург, сценарист, кино режиссері.
Шығармашылығы
Расул Рза 1927 жылдан бастап басылымға шықты. Ақынның бірінші өлеңдері («Гяндж Ишчи», «Худжум», «Революция и культура» и др.) журналында басылып шықты. Расул Рзаның өлеңдері бөлек жинағымен шықты: «Чапей» (1932), «Си Ау» , «Письмо пионера» (1934), «Суровые дни», «Родина», «Месть! Месть!», «Верность». «Крылья» (1935); өлең жинақтары Гослитиздатпен орыс тіліне аударылған.
1920—1930 жылдардың аяғында фашизмге қарсы өлеңдерін шығарды.: «Женщины», «Чинар», «Германия» (1934), «Мадрид», «Ингалесио», «Кармен». Ұлы Отан Соғысына арналған өлең жинақтарын шығарды: «Бессмертные герои» (1943), «Ярость и любовь» (1942), «Бахтияр» (1942). 1961 жылы Расул Рза «Народный доктор» дастанын Нариману Наримановка арнап жазды. 70-шы жылдары «Вчера, сегодня и завтра», «1418», «Навстречу ветру» дастандарын жазды. Расул Рза балаларға арналған әңгімелер мен өлеңдер, ғылыми публицистикалық мақалаларды жазған. «Ленин» (1950), «Лейли и Меджнун» (1973); поэмасын жазған, сборники стихов «Долгое эхо» (1970), «Против ветра» (1978) өлең жинақтарын; «Вэфа» (1943), «Братья» (1956), «Закон» (1963) пьесалары.
Әзірбайжан тіліне Эсхил, Г. Лонгфелло, Дж. Байрон, Лопе де Вега, И. В. Гёте, Ш. Петёфи, П. Элюара, А. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов, Н. А. Некрасов, Т. Г. Шевченко, А. А. Блок, В. В. Маяковский, А. А. Фадеевтың шығармаларын аударған. Расул Рзаның шығармалары көптеген шет тілдеріне аударылған.
Естелік
Сыйлықтар мен марапаттар
Туған күні 26 наурыз 1910
Туған жері Нуха, Бакинская губерниясы, Ресей патшалығы
Қайтқан күні 23 қыркүйек 1970 (60жас)
Қайтқан жері Баку қаласы,КСРО
Жанрлары жазушы, драматург
Сабит Рахман (азерб. Sabit Rəhman, наст. Сабит Керим оглы Махмудов азерб. Sabit Kərim oğlu Mahmudov; 26 наурыз 1910, Нуха (Шеки) — 23 қыркүйек 1970, Баку) — әзірбайжан кеңес жазушысы, драматург және сценарист, Әзірбайжан республикасының еңбек сіңірген өнер қызметкері (1943).
Әзірбайжан комедиясының бастаушысының бірі.
Өмірбаяны
1932 жылы Бакуде педагоикалық институтты аяқтаған.
1943 жылдан бастап Коммунистік партиясының мүшесі
1920—ші жылдары «Молла Насреддин» журналында
Отбасы
Ұлы — Эмин композитор болды, Әзірбайжан халық әртісі.
Шығармалары
«Свадьба», «Счастливцы», «Добро пожаловать», «Невеста», «Ложь», «Хиджран» комедиялардың авторы, және «Последняя трагедия» және «Великие дни» романдардың авторы.
Фильмография
1960 жыл — Кёроглы.Туған күні 30 мамыр 1862
Туған жері Шемаха
Қайтқан күні 12 шілде1911 (49 жас)
Қайтқан жері Шемаха
Жанрлары реализм, лирика, сатира
Лақап аттары: Мират, Фазил, Сабир, Хоп-хоп, Алгар-Гюлеген и др.
Сабир (толық аты Мирза Алекпер Зейналабдин оглы Таирзаде, азерб. Ələkbər Zeynalabdin oğlu Tahirzadə) — әзірбайжан ақыны, сатирик. 1862 жылы 30 мамырда Шемахе кедей сатушының отбасында туды. «Сабир» («терпеливый») — ақынны бірнеше лақап атының бірі. Осы лақап атпен ақын танымал болды.
Өмірбаяны
Бастапқы білімді Сабир медреседе алды, бірақ 1874 жылы ақын С. А. Ширванидың жаңадан ашқан мектебіне түсті. Бұл мектепте жалпы білімдерден басқа, орыс және әзәрбайжан тілдері оқытылған. Сабирдың осы мектептегі оқуы және Ширванимен танысқаны келешек ақынның көзқарасын өзгертті. Сабир өзінің бірінші өлеңін сегіз жасында жазды. Оған ақын Ширвани үнемі көмектесіп тұрды.
Ерте жасында лирикаалық газелдерді жазған, тапсырыс бойынша- элегиялар. Оның бірінші шығармасы баспада 1903 жылы «Шерги Рус» («Русский Восток») газетінде шықты. 1903-05 жылдарында Сабир «Дебистан» («Печальная школа»), «Зенбур» («Овод»), «Иршад» («Путеводитель»), «Хагигат» («Истина»), «Хаят» («Жизнь») журнал мен газеттерде қарым қатысан жалғастырған.
1900 жылы Шемахаға оқудан кейін жас ақын Аббас Сиххат оралады. Аббас Сиххат Сабирмен танысып ,олар Сабир қайтыс болғанша тығыз қарым қатынаста болады. Сиххат Сабирдың шығармашылығын жоғары бағалап оған қолдау көрсетеді. 1903 жылы Сабир баспаға шығады. Сиххаттың ықпалында жүрген Сабир шығармашылығының басында көбінесе лирикалық өлеңдерді мен элегияларды жазған болатын. 1905 жылғы революция ақынның шығармашылығына үлкен ықпал етеді, оның поэзиясында көбінесе саяси жіне әлеуметтік себептері көрсетіледі. Оның шығармашылығына назарын аударған әзірбайжан халқы өмірі мен тұрмыстарының қараңғы жақтары, фанатизм, әлеуметтік бассыздық. Оны үнемі шаруашыларды пайдалатындары мазалайтын, кедейлікте өлетін.
Сабира өлеңдері оның эпиграммалары суретші Азим Азимзаденың көркем суреттерімен «Молла Насреддин» журнал беттеріне шыққан, ол журнал Ресейде, Иранда, Ауғанстанда, Мысырда, Индияда және тағы басқа шығыс қалаларында басылымға шыққан. Сабирдың өлең жазудың үлкен дарыны екеін Назым Хикмет байқады: « Мен Сабирдың жүргізген күресіне таңғаламын, тағы күресті жүргізген шығармашылық шеберлігіне таңғаламын. Әзірбайжандықтар осындай ақынға ие болғандары қандай керемет »
Сабирдың әлеуметтік сатираларында әзірбайжан әдебиетінде бірінші рет, класстық жойылуына сұрақ қойылған, еңбек адамдары оны өз құқықтарына күрес деп білді. Сабир білімділікке, әйелдер бостандығына, сөз бостандығына шақырды. Әлеуметтік сатираларында «А что нам?», «Плач», «Попрошайка», «Что мне за дело?», «Жалоба старика» Сабир бірніші болып қоғамдағы теңсіздікті көрсетті.
Бірнеше шығармаларын Сабир Джалил Мамедкулизадемен бірлесе отырып шығарды. Сабир өзінің қөзқарастары үшін табандылықпен күресін жалғастырды, журнал мен газет беттеріне шығармаларын әр түрлі лақап атпен («Мират», «Фазил», «Алгар-Гюлеген» тағы басқа) шығара бастады.
Сабир өмір сүрген кезде түгел бала кезінен басына түскен қиындықтар мен қайғылыққа шыдады, өмірін қайсарлықпен өткізді: молла-ханадағы дене жарақатын алған оқуы, әкесінің дүнгіршегідегі ауыр жұмыс, ауыр материалдық жағдайы, Шемахадағы үйінің қиратқан жер сілкінісі, нанға ақша тау үшін сабын қайнатуы, ұлкен кедей отбасы, сатирикалық шығармалары үшін мракобестер жақтан құғындар, Бакуге амалсыз көшуі, қатты ауыр сырқаты және мезгілсіз өлімі. Мирза Алекпер Сабир 1911 жылы 12 шілдеде шығармашылығын басында қайтыс боды.
Сабирдың өмірі мен шығармашылығына көптеген романдар, пьесалар, әдеби мақалалар, очерктер, монографиялар арналған. Оның шығармалары көптеген шет тілдеріне аударылған.
Естелік
Библиография
Туған күні 1601 жыл
Туған жері Тебриз
Қайтқан күні 1677 жыл
Қайтқан жері Исфахан
Өмірбаяны
Саиб Тебризи Аббас І шахтың патшалығында XVII ғасырда Исфаханды қоныстаған тебриз көпесі Мирза Абдаль-Рахимдың отбасында туған. Оның ағасы Шамсаддин Табризи белгілі сарай жылнамашысы болды өзінің әсем көркем жазуы үшін «Ширин Гялям» («Сладкое перо») атымен атанған. Саиб Табризи Араб елдерінде және Шағын Азияда көп саяхаттаған,көрініштілікке үшырап Исфаханды қалтыруға түра келді. Индияға екі рет барды, сол жерде барлығын санағанда алты жыл болды. Индияда ол ақындық меджлисадарда болды, философиялық талқыдауларына қатысты. Индиядағы саяхаттан кейін, сол уақытта үлкен атаққа ие болған ақын Тебризге қайтып оралады. Шах Аббаса II (1648—1666) шақыруымен ол әдеби орталығына кіреді, көп үзамай «меликуш-шуара» — «царя поэтов» атаққа ие болады. Саиб Табризи қамқоршысы қайтыс болған соң, сарайлық қызметі тастап әдеби шығармашылығымен айналысады. 1677 жылы Исфаханда қайтыс болды.
Шығармашылығы
Саиб Табризи — көбінесе лирикалық ақын. Оның ерте шығармаларына белгілі шах Аббастың Кандагарға барған жорығына арналған «Кандахар-наме» дастаны. Жеті диван жазған, біреуі түрік тілінде Тебриз туралы жазылған. Жеке қызығушылық танытатын – газелдер. Көбі философиялық мазмұнда. Саиб Тербизи өзінің туған тілінде 17 газель жазған.Туған күні 1905 жыл
Туған жері Икинджи Шихлы ауданы, Казах уезі
Қайтқан күні 3 шілде 1990
Қайтқан жері Баку,Әзірбайжан республикасы
Шығармашылық тілі әзірбайжандық
Осман Сарывелли (азерб. Osman Sarıvəlli, настоящее Осман Курбанов әзірб.. Osman Abdulla oğlu Qurbanov; 1905, Икинджи Шихлы — 3 шілде 1990, Баку) — әзірбайжанның халық ақыны.
Өмірбаяны
Осман Абдулла оглы Курбанов 1905 жылы Икинджи Шихлы аулында Казах уезінде туған (қазір Казах ауданы Әзірбайжанда). 1926 жылы Казахстағы ұстаздық семинарияны аяқтаған, ал 1932 жылы — Мәскеудың мемлекеттік университетінің филология факультетін аяқтаған. 1941-45 Ұлы Отан Соғысының қатысушысы. Жас кезінен Сарывелли өмірдің қиыншылығын көрді: малайлықта жүрді, қой бағты. Ақынның жас кезінде көрген киыншылықтарын өзінің «Фиалка», «Моя биография», «Рассказы старца», «Свет» өлеңдерінде көрсеткен. Ақынның ауыр және қызықсыз жас кезі көркем өлеңдерінде бейнеленген.
Әдеби мұрасы
Сарывелли өзінің ақындық тәжірибесінде көбінесе ашуғ поэзиясына жүгінген. Ол жазған өлеңдерінде замандастарының ойларымен армандарын көрсетткен. «Гора Авей», «Моим землякам», «Богатырь», «Наследник» тағы басқа өлеңдерінде Сарывелли махаббатты, еңбекті, жақсылықты әуендеген. 1939-45 жылдарындағы екінші әлем соғысы кезіндегі адамзаттың қиындықты ақын өзінің «Первый день войны», «Брат по крови», «Все это будет жить», «Поздравляю» тағы басқа шығармаларында көрсетті. Саривелли Оңтүстік Әзірбайжан туралы «Караван верблюдов», «Нищий в панаме», «Первые уроки», «Последний снег» өлең циклын арнады
Соғыстан кейінгі жылдарында Сарывеллидың шығармашылығының тағы бір жағы ашылды. Ол газет беттеріне сатирикалық өлеңдерімен шыға бастады. Сарывелли көптеген әдебиеттік жұмыстардың авторы, ол керемет аудармашы сияқты танымал, оның аудармалары арқылы әзірбайжан тілінде «Антигоны» Софокла жолдары,
М. Джалил, Александр Пушкинның, Константин Симоновтың және тағы басқа ақындардың өлеңдері оқылды.
Туған жылы 1712 жыл
Туған жері Тифлис
Қайтыс болған жылы 1795 год
Қайтыс болған жері Тифлис
Сая́т-Нова́ (арм. Սայաթ-Նովա; перс. سایاتنووا ; груз. საიათ-ნოვა; әзірб. Sayat-Nova), лақап аты Арутюна Саядяна (арм. Հարություն Սայադյան) (1712—1795) — армян ақыны және музыкант (ашуг), махаббат лирикасының шебері.
150 жылдан астам уақыт ішінде белгілі ақынның өмірі мен шығармашылығы әдебиетшілер, тілшілер, тарихшылар мен философтар ортасында талқылау объектісі болды. Сонда да оның өмірінің көптеген маңызды мән-жайлары әлі күнге дейін толық анықталып, зерттелген жоқ. Көбінесе бұл ақынның өзінің – әдеби мистификациялардың ұлы шебері, өзінің қайталанбас сиқырланған тілі авторының кінәсы. Анық мәліметтер көп қалған жоқ – бұл ақынның өлеңдеріндегі кездейсоқ фактілер, ол және оның ұлы Оганмен құрастырылған қолжазба жинақтарының беттері, Саят-Новамен көшірілген қолжазбалар, жазбаша грузин дерекнамалары, оны білген замандастарының естеліктері және қайта айтылған әңгімелер. Ақын өлеңдерді бірнеше тілдерде жазған – армян, грузин, әзірбайжан (түрік).
Өмірбаяны
Шығу тегі
Зерттеушілер ақынның туған жылын әртүрлі көрсетеді - 1712, 1717, 1722 жж. Ең ықтималы, Саят-Нованың тұңғыш өмірбаяншысы Георг Ахвердянмен ұсынылған жыл – 1712 жыл.
Саят-Нова Тифлисте кедей қолөнершінің отбасында дүниеге келді, шоқындырған кезде Арутюн Саядян есімін алды (армян тілінің тифлис диалектісінде – Арутин). Оның әкесі, Махтеси Карапет Саадян жас кезінде Алеппода тұрды, ал анасы – Сара Санаинның тумасы (орта ғасырлық монастырьымен белгілі Арменияның солтүстігінде), Тифлистің армян кварталы – Авлабарда тұрды. Ақынның отбасы сол кездері армян қаласының шетінде Авлабарда тұрды. Әкесі діндар адам болған: оның есіміндегі Махтеси қосымшасы Иерусалимге қажылыққа барғандығын білдірді. Ақынның туған жері туралы бір тұтас пікір жоқ, бірақ, Саят-Нова Тифлисте туып, өсті деп есептеледі. Ол туралы өз өлеңінде былай деп жазады:
«Где ж родился Саят? Сказал тот — Хамадан,
Этот — Инд. Нет, отец мой из дальних был стран::
Жил в Алеппо; а мать — авлабарка; мне дан
Свет в Тбилиси — свою в нем нашел я судьбу».
(К. Липскеровтың аудармасы).
Уақыт өте келе грузин ханзадасы, Ресей ғылымдар акдемиясының мүшесі Теймураз Багратионидің (1782-1846) айғағы анық болды: Саят-Нова «Санаиннің тумасы – Георгий ханзаданың үлесті алпауыт қожалығының ауылынан, Грузиядағы тұрған армяндардан». Теймураздың сөздеріне қарағанда, болашақ ақын Теймураздың әкесі Георгийдің (кейінірек – грузин патшасы Георгий ХІІ) крепостнойы болған. Сондықтан, Санаин ақынның туған жері туралы хабар (М.Асратян) бар. Осы хабарды, ақынның анасы Георгий ханзаданың крепостнойы болған, Санаинның тумасы болғанын дәлелдейді.
Өзінің түркі тілдес өлеңдерінің бірінде Саят-Нова:
«Саят-Нова в вере тверд, он армянин ... «
Балалық және жастық шағы
Балалық шағынан музыка және өлең шығаруға ерекше қабілетін байқатты. Балалық шағында өзінің бірінші өлеңдерін жаза бастады, шығыстың музыкалық аспаптарында ойнауға үйренді (әсіресе кеманчеда), өз өлеңдеріне ән шығарды. «Красавица, певца Шахатаи ты унижать не станешь…» атты армян өлеңінің авторлық ескертпесінде ол былай жазады:
«Я, сын махтеси Арутин, сызмальства до 30-ти лет занят был всякими песнями, а споспешествованием святого Карапета научился играть на каманче, чонгури и амбуре».
Сонымен бірге, Саят-Новада ғылымға да айрықша қабілеттері болды. Саят-Нованың бастауыш білімі болғандығы туралы белгісіз. Саят-Новамен көшіріліп жазылған өлеңдердің қолжазба жинақтарында зерттеушілермен табылған орфографиялық және грамматикалық қателері, ол жүйелі мектеп білімін алмағандығы туралы айтады (Г.Асатур, П.Севак). Басқа деректер бойынша (Налбандян В. С.) бастауыш білімді ол Санаиндағы армян монастырьы жанындағы мектепте алды деп есептеледі. Саят-Нова күнгей кавказ тілдерін білген – армян, грузин, әзірбайжан және олардың диалектілерін, сондай-ақ, парсы тілінің әдеби шыңы болып саналатын белудж нұсқасын қоса парсы тілдерін де білген.
Бірақ оның дарындылығы ешқандай табысқа қол жеткізбеді, оның отбасы кедей өмір кешті, Артюнды бала кезінде тоқымашы кәсібін үйренуге берді. Георга Ахвердянның пікірінше осы тұста да Саят-Нованың дарындылығы байқалды. Ол қолайлы тоқу станогын ойлап тапты, соның арқасында кәсіппен үйде айналысуға мүмкіндік алды. Ол кездері тоқымашылар далада жұмыс істеген – қолайсыз станоктар көп орынды алған. Одан кейінгі өмірінде, отбасын өмір бойы тоқымашылықпен асырады.
Ашуг
Көптеген тоқымашы-ақындар сияқты, Арутин тоқымашы кәсібін үйренген жылдары өлеңдемен қызыға бастады деп есептеді Георг Ахвердян.
Саят-Нова тоқымашы кәсібін тастап, тұрақты табыс болуына қарамастан ақын болды. Жыршы-ақын ретінде халық ағарту ісіне көп уақыт бөлді. Үш тілдегі өлең түрінде өмірлік даналықтың, өсиеттің бастауын жырлады, «бүкіл әлем күштілерінің» азғындығы мен тәкапарлығын және әлеуметтік әділетсіздікті кінәраттады, бірақ оның өлеңдерінің басты тақырыбы – махаббат. Қызығы, әртүрлі тілдердегі өлеңдері мағынасымен, үлгісімен қайталанбай, тек бір-бірін толықтырды. Саят-Новаға музыка тілінің өзіндік ерекшелігі, Шығыстың басқа халықтарының музыкалық дәстүрлерінің ритмикалық элементтерімен армян мелосының синтезі тән.
«Мен – Саят-Нова!» - деп атады ол өзін. Бұл есімнің мағынасы таластарға себеп болды, зерттеушілермен көптеген нұсқалар ұсынылды: «Атақты аңшы», «Жаңа ұстаз», «Салтанатты өлең патшасы», «Музыка қожасы», «Өлеңмен жүректерді ұрлаушы», «Саз аңшысы». Олардың барлығы қабылданбады, ең дұрысы және лайығы «Саядтың немересі» немесе «Саядян» этимологиясы болып саналды. Бірақ халық Саят-Нованы «Салтанатты өлең патшасы» деп атады.
Саят-Нова, замандастарының бірауыз айғақтары бойынша теңдесі жоқ музыкант және баурап әкететін дауысы бар жыршы. «Саят-Нова» кандидаттық диссертациясы үшін доктор дәрежесін алған ақын Паруйра Севаканың пікірінше оның таланты алты адамға жетуші еді – композиторға, музыкантқа, жыршы және үш ақынға.
Бізге жеткен ақынның Давтарында (өлеңдердің қолжазба жинағы) оның ең ерте шыққан «Дитя океана! Мой перл! Для тебя...» өлеңі 1742 жылмен даталанған. Оған қосып жазылған мәлімет бар: «Бұл гафияны Арутин шығарды, кім оны жаттап алса, оның барлық кінәлары кешіріледі. Аумин. Хроникон бойынша 430 жылдың 1 маусымы».
Ақын шеберлігінің деңгейі сайыстарда анықталған. Ақынның сайыстық құралы ретінде білімпаздығы, жұмбақтары және тілдік қиянқылығы болған. Халық көп жиналған орында өзінің бәсекелесіне қияңқы сұрақ қою жеңіс деп есептелді. Саят-Нова ауызша ой ұшқырлығының шебері болған. Саят-Новамен сайысқа түсуге келген бөтен жердің ақыны атақты ақын туралы ақыннан сұраған деген аңыз бар. Саят-Нова оған түрік тілінде жауап берді: Білмеймін, көрген емеспін, таныс емеспін», бірақ ол жауапты түсінбегеннен кейін, Саят-Нова: «Мен саған оның орнын көрсеттім» деп қосты. Басқа екпіндегі сол сөздер басқаны білдірді: «Біл, бұл мен; қара бұл мен; таны, бұл мен». Бәсекелесі тағы да түсінбегеннен кейін, Саят-Нова: «Сен менің сөздерімді түсінбей Саят-Новамен сайысқа түсемін дейсің?!». Соңында бөтен ақын оның алдында Саят-Нова тұрғандығын түсініген ол ұялып, өз бетімен кетті.
Саят-Нова сияқты шебер-ақын өзінің шығармаларын жазған кезде оған таныс барлық әліппелерді қолданған. Терминдер мәселесінде Саят-Нованың замандастарына түсінікті еркіндікке мүмкіндік берді, бірақ ұрпақтар үшін жұмбақ болды, себебі, шебердің өзімен ойдан шығарылды.
Сарай жыршысы
ІІ Ираклий патшасының сарай ақыны және жыршысы болған. Сол кездері Саят-Нова Георгий ханзаданың крепостнойы болып, оның нөкерлерінің қатарына кірген. Ақын мен патшаның танысқаны туралы деректер бар. Оның бірінде, Тифлиске шапқыншылық жасаған лезгиндер Саят-Нованы ұрлап әкетті, ал ІІ Ираклий дәстүрлі құл саудасы базарында немесе ол жаққа барған сапарында оны Түркиядан сатып алды. Сонда Саят-Нова белгілі ақын болған еді немесе ІІ Ираклий оның талантын дұрыс бағалаған тұңғыш адам болып, оны өзінің сарайына кіргізген. Басқа мағлұмат бойынша ІІ Ираклийдің нөкерлер қатарында Нәдір-шахтың шығыс жорығына қатысуы мүмкін, себебі, ақын, өлеңдерінде Ауғанстан және Белуджстан туралы айтады (И.Степанян). Тағы бір аңызға сәйкес грузин патшасы музыканттарды мәжіліске сайысқа шақырған. Саят-Нова да шақырылды.
Патша Саят-Нованы өзіне сарай ақыны және сазандарм ретінде шақырды. Дәл содан бастап, грузин ақындығының дәстүрі бастау алды, себебі, сол уақытқа дейін сарайда парсы ақындар мектебінің ең кең тараған тілінде - парсы тілінде жырлауға болатын еді.
Басында Ираклий патша Саят-Новаға тілекстестік және мейірімді қатынаста болды. Оның алдында барлық есіктер ашылып, ол өткір сөз үшін ғана шақырылып қоймай, бейбітшілік істерге де қатысқан, дейді ақынның өзі. Қандай істерге қатысқаны туралы анық емес, бірақ, ІІ Ираклий оны Түркияға дипломатиялық миссиямен жіберген (И.Степанян). ХІХ ғ. 2-ші жартысы және ХХ ғ. 1-ші ширегінде белгілі әдебиеттанушы Мтацминделидің (әдеби жалған аты Захария Чичинадзе) айғағы бойынша патша, Саят-Нованың басыбайлылық туралы мысқылды өлеңіне князьдардың берген арызын және оған жазуға тыйым салу өтініштерін назарсыз қалдырды.
Бірақ ақынның ақылы мен талантына қарамастан, патшаның игі қатынасы уайымсыз болған жоқ. Қызғаншақ және дүрдиген сарай маңы ақсүйектері, дарынсыз ақындар, көбінесе ақсүйек рулардан, қарапайым адамның шыққан тегін күлкі еткен, таланатты, бірақ аусар крепостнойдан құтылу үшін кемсітуге, жала жабуға тырысты. Сөз оның кәсібі болғандықтан, мысқылды сатирамен оны тиісті іс-әрекетке арандату оңай болған жоқ. Соңында, ақсүйектермен қақтығысқаннан кейін Саят-Нова патша сарайынан қуылып шықты.
Сонымен бірге, ақынның қуылуын ІІ Ираклийдің қарындасы Анни Батонишвилиге махаббатымен байланыстырады (Г.Асатур, П.Севак, Г.Бахчинян). Дәл осы әйелге (ақынның өзі поэзияда оған көрсетеді) ақынның махаббаты жырланады деп есептеледі, бұл туралы махаббат лирикасының көптігі дәлел болғандай. Бірақ замандастарының дәлелдері жоқ, сондықтан олардың байланысы туралы ешкім білген жоқ. Бұл хабар кейбір ғалымдарға күмәнді, қарапайым адамның аристократқа кек қайтаруы болып көрінді. Саят-Нова аса өнегелі адам болғандықтан, өзінің қамқоршысына Шығысқа лайықсыз және такаппар мінез-құлықпен алғыс айта алмауында (И.Степанян). Басқа нұсқа бойынша (А.Асланян) бұл әйел ІІ Ираклидің қызы болған. Армян-католигі Талита болғандығы туралы нұсқа да бар. Бірақ кез келген жағдайда бұл жұмбақ әйел кім болса да, зертеушілердің көбі, осы қайғылы махаббат оның тағдырына өз ізін қалдырды деп есептейді.
Әйелге деген махаббатының салдарынан ақынның қуылып шығуы барлық ғалымдарға шын деп көрінбейді, себебі 2-3 жылдан кейін ІІ Ираклий оны сарайға қайтарды. Ең дұрысы, бұл оқиға патшаға жылдар өте белгілі болған шығар, сондықтан Саят-Нованы сарайдан біржола шектетіп, одан кейінгі қуғындардың басты себебі болған шығар. Қуылып шыққаннан кейін ақынның жан күйзелісі күшейеді, ол сүйгенімен айырылуын қатты уайымдайды.
Монастырьдегі жылдары және өлімі
Ақынның сарайға келгенінен кейін де сарай маңындағылар және оларды аяусыз сынаған Саят-Нова арасындағы қарым-қатынас өзгерген жоқ. Бірақ осы ретте ІІ Ираклий қастық қармағына ілініп, ақынға ақталуға мүмкіндік бермей біржола сарайдан қуып шықты. Саят-Нованың дұшпандары көздегендеріне жетті – олар Ираклийды ақынға күшпен монах рәсімін жасауға көндірді. Оны Гилян парсы шет аймағындағы Анзали армян шіркеуіне қуып жіберді, онда ол Степанос дін есімін қабылдады. Біраз уақыт өткеннен кейін, оған Грузияға қайтуға рұқсат берілді. Саят-Нова Кахи кентінде приход дін қызметшісі болып қызметін жалғастырды. Оның бақытсыздығы осымен аяқталған жоқ. 1768 жылы, оған екі ұл Оган мен Меликсетті және қыздары – Сара мен Мариамды сыйлаған әйелі Мармар қайтыс болады.
Оған вардапет (ғылыми монах) атағы беріліп, сол жылы ол солтүстік Армения аумағында орналасқан Лоридегі Ахпат монастырьыне жіберілді. Басқа нұсқаға сәйкес ақын өзі зайырлы өмірден бас тартып, қаралы күндерден кейін монах болды.
Монах өмірінің қатаң ережелеріне қарамастан Саят-Нова өзінің шығармашылық қызметін жалғастырды. Ақындық шеберлікте сайсқа түсуді жалғастырып, сыртқы әлемммен және өзінің тыңдаушыларымен байланысты үзген жоқ.
1795 жылдың қыркүйегінде парсы шахы Ага Мохаммед Шаха Каджараның Грузияға шабуылы және Тифлиске жақындағаны туралы естіген Саят-Нова монастырьден астанаға жедел шықты, онда оны балалары болған, оларды солтүстік Кавказдағы Моздокқа жіберді, ал өзі Тифлисте қалды. Халықты тонап және өлтіріп парсы әскерлері қалаға кірді. Басқа көптеген христиандармен бірге Саят-Нова Мец Бердо маңындағы әулие Георг шіркеуінде пана іздеді. Парсы солдаттары оны дұға оқыған кезде ұстады, шіркеуден шығып өзінің дінінен безуді талап етті. Бірақ Саят-Нова бас тартып, парсы ятагандарының соққыларынан қаза болды. Басқа нұсқа бойынша Саят-Нова Тифлисте емес Ахпата монастырьынде өлтірілді.
Ақындық және музыкалық мұра
Саят-Нованың шығармашылығын армян әдебиетін қадірлеуші және халық әндерін жинаушы, 1852 жылы Мәскеуде оның өлеңдерінің тұңғыш жинағын шығарған Георг Ахвердян (Ю. Ф. Ахвердов, 1818—1861) ашты. Кейінірек, армян тілінде «Таңдалған өлеңдер» (Баку, 1914) және «Өлеңдердің толық жинағы» (Ереван, 1932) шықты.
«Такими поэтами, как Саят-Нова, может и должен гордиться весь народ; это — великие дары неба, посылаемые не всем и не часто; это — избранники провидения, кладущие благословение на свой век и на свою родину...
Ақын туралы естелік
Ұлы ақынды еске алу дәстүрлі мерекесі Вардатон (армян тілінен – раушандар мерекесі), жыл сайын мамырда өткізіледі, Тбилисиде Саят-Нованың моласы жанында аталып өтіледі. Осы дәстүрдің бастауы 1914 жылы ақын Ованес Туманянмен және суретші Геворк Башинджагянмен (1857-1925) салынды. Саят-Нованың шығармашылығын қадірлейтіндер Сурб Геворк армян шіркеуінің ауласындағы оның моласына кеуделерінде қызыл раушанмен келеді. Бұл биік поэзия мен сиқырлы музыка мерекесі. Көптеген жылдар бойы онда Грузияның халық әртісі Мукуч Казарян басқаратын «Саят-Нова» ескі халық ансамблі қатысып келеді.
1960 жылы Армян теледидарында Г.Мурадянның және К.Арзуманянның басты рөлде Бабкен Нерсесянның қатысуымен «Сат-Нова» музкалық мелодорамасы шықты.
1963 жылы Ереванда Саят-Нова даңғылы пайда болды. Осы жылы ақынға ескерткіш орнатылды (мүсінші А.Арутюнян, арх. Э.Саропян). Таста ақынның сөздері ойылған:
«Не всем мой ключ гремучий пить: особый вкус ручьев моих! Не всем мои писанья чтить: особый смысл у слов моих!»
С.Параджановтың Саят-Новаға арналған «Цвет граната» фильмінен кадр. Бүкіл әлемдік бейбітшілік кеңесінің шешімі бойынша 1963 жылы Саят-Нованың мерейтойы әлемнің барлық елдерінде аталып өтілді. Сол кезде ақынның тұңғыш биографы Паруйр Севак режиссер Гурген Баласанянмен бірге ақынның 250 жылдық мерейтойын тойлау туралы «Саят-Нова» фильм-хроникасын түсірді.
1967-1968 жылдары белгілі кинорежиссер Сергей Параджанов өзінің белгілі жауңарын шығарды – «Саят-Нова» фильмі. Ол ықшамдалып, экранға тек 1970 жылы шықты. КСРО Мемкино шенеуніктерінің талаптары бойынша режиссер Сергей Юткевичпен өзгертіліп «Цвет граната» деп аталды. Фильм ақынның өмірі мен рухани әлеміне арналған.
2006 жылы режиссер Левон Григорян «Воспоминания о Саят-Нове» деректі фильмін түсірді. Онда Параджановтың фильмінен кесіліп алынған, кездейсоқ сақталған түпнұсқалық кадрлардың бірегей негативтері ұсынылған. Фильм «Золотой абрикос» (Ереван), «Владикавказ-2006» және Romacinemafest (октябрь 2006 г.) кинофестивалдерінде көрсетілген.
Саят-Нованың әндерін кеңес заманында В.Саакянның жетекшілігімен Саят-Нова атындағы гусан ән және би ансамблі орындаған. Қазір оларды белгілі музыканттар мен әншілер орындайды - Дживан Гаспарян, Геворгян, Сергей, Сейран Мурадян, Грант Айрапетян, Татевик Оганесян, Шарль мен Седа Азнавур және т.б.
1969 жылы армян композиторы Александр Арутюнян «Саят-Нова» операсын шығарды.
Саят-Нованың есімімен кенттер, көшелер, мектептер, шығармашылық ұжымдар аталған. 1986 жылы Бостонда (АҚШ) «Саят-Нова» (The Sayat Nova Dance Company of Boston (SNDC) би ұжымы құрылды. Ақынның құрметіне ақындық өнер фестивалдері және ән конкурстары өткізіледі.
Саят-Нованың құрметіне Меркурийдегі кратер аталды.
Туған жылы 1494
Туған жері Кербела, Ирак
Қайтыс болған жылы 1556 жыл
Қайтыс болған жері Кербела, Ирак
Жанры ақын және ғалым
Физули (Фузули) (араб. فضولی ; әзірб. Məhəmməd Füzuli) — лақап аты (тахаллус) Мухаммеда ибн Сулеймана (басқа транскрипция) Мехмед бин Сулейман немесе Магомед Сулейман оглы Физули XVI ғасырдағы Ирактың ақыны және ойшылы, сол кезде Ак-Коюнлу мемлекетінің, одан кейін – Сефевидтердің және Оспан империясының құрамына кірген. Әртүрлі дерекнамаларда әзірбайжан, осман және түрік ақыны деп аталады. Әзірбайжан поэзиясының классигі, әзірбайжан және түрік поэзиясының орнығуында маңызды рөл ойнады. Осман әдебиетіндегі «диван» жанрының классиктерінің бірі. Әзірбайжан, парсы және араб тілдерінде жазған.
Өмірбаяны
Физули, араб Ирактың оңтүстігіндегі Кербела қаласында дүниеге келген. Ақынның нақты туған жылы белгіленбеген. 1498 жылы туған деп есептеледі, бірақ ақынның кейбір шығармаларында мазмұндалатын кейбір деректерге қарғанда, ол ертерек, 1480 жылдары туған. Физулидің әкесі Сулейман кім болған және немен айналысқаны, әлі белгісіз. Әкесі тірі болған кезде жас Мұхаммед сол заманғы жақсы білім алғандығы, әкесі ауқатты адам болғанын байқауға болады. Соңғы аңыздарға сәйкес ол Хилла қаласында мүфти болып қызме теткен. Бірақ бұл туралы анық деректер жоқ.
Физули Иракта тұрақтаған баят түрік тайпасынан шыққан, оның өкілдері Каспийдің арғы жағынан Сирияға дейінгі аралықта көшіп жүрген. Кейбір деректер баяттар әзірбайжандардың этногенезіне қатысқан деп көрсетеді. Ақынның замандасы Садики ақын туралы өзінің өмірбаяндық ғұмырнамасында Физули Баят тайпасынан шыққандығын хабарлайды, ал Физулидің басқа замандасы Нидаи Челеби Физули Ак Коюнлу түркомандарына жатады деп жазды. Осы нұсқаны көптеген заманауи зерттеушілер ұстанады, бірақ кейбіреуі ақын курдтардан шығуы мүмкін деп тұспалдайды.
Білімін Бағдадта алды, онда медицина, астрономия, ойлау, математика, сондай-ақ, ежелгі грек және шығыс философия жүйелерін оқыған. Аристотель мен Платонның еңбектерімен таныс болған. Оның шығармаларының мәтіндері Хагани, Низами, Хабиби, Насими шығармашылықтарымен таныс болғандығына көрсетеді.
Ақын өзіне ерекше лақап ат (техаллус) таңдаған. Физули парсыда аусар, арсыз дегенді білдіреді. Өзінің парсы жинағының алғы сөзінде Физули өзгеше лақап атын таңдауда ешкім қайталамайтындай ерекше еткісі келген.
Ол оқытқан, бір кездері Наджаф қаласында имамның кесенесінде қызметші болған, кейін бопсалаушы-шенеунітер мен дін басылардың қаһарына ұшыраудан сол жерден шығарылады. Осыған байланысты материалдық қиындықтарды көрді. Сұлтан Селим 9 ахча мөлшерінде оған зейнетақы тағайындады.
Физули 1556 жылы оба індетінен көз жұмды.
Шығармашылығын талдау
Барлығы ұлы ақынмен әзірбайжан, парсы және араб тілдерінде 16 шығарма жазылды.
Осы шығармалардан екеуі аудармалы, қалғандары түпнұсқалы. Физули – көбінесе лирик ақын. Оның ақындық шығармаларының басымды бөлігі – ғазелдер, көлемдісі – әзірбайжан тіліндегі «Лейлә мен Мәжнүн» поэмасы. Өзінің ғазелдерінде Физули Таяу Шығыста үстемдік үшін түрік және парсы феодалдары арасындағы өзара соғыстар мен күрестердің нәтижесінде ойсырау, езгі, кедейлік көрген халықтың наразылығын, уайымы мен арманын көрсетті. Ақын бітпейтін талаушы ойран соғыстарға қарсы ызаланды, олардың себепкерлері – шахтар мен сұлтандарды қарғады («Да прогорит пусть торжество господства»).
Өзінің көркем шығармаларында Физули дінді қатал соққылады. Өз заманының барлық бақытсыздықтарын, ақын, екіжүзді дін басылардың ұрыс-керістері мен авантюраларында қараған. Муридбазилер мен қазилерге халықты құл етуші, қанаушы, халықты тонаған қанішерлер деп баға берген. «Шикаятнаме» (Шағымдар кітабы) шығармасында ақын кеселді, тонаушылықты, парақорлықты, халық қанаушыларын, жағымпаздықты және халық қаражатын шашуды, кіші шенеуніктерден бастап сарай маңындағы биік аристократияға дейін - бүкіл мемлекеттік мезанизмді ашып, әшкереледі.
«Я отдал им поклон, но они не приняли его говоря:
— Это не взятка.
Я предъявил им указ.
— Пустое! — отвечали они, не обращая на него внимания.
Я сказал:
— О господа, что за недостойное поведение, по чему вы так неблагожелательно встречаете меня?
— Мы всех так встречаем! — отвечали они.»
«Собхатуль-асмар» («тұқымдардың дауласуы») және «Бенг ве баде» («Апиын мен шарап») ақынның эпикалық шығармашылығының тұңғыш қарлығаштары болып табылды. «Бенг ве баде» шығармасында Физули жамандық пен ыңғайсыздықтан қашып, пана іздеген сау адамдарды апиынға бұрылудан алдын ала ескертеді. Осындай үндеу Франсуа Рабленің «Гаргантюа и Пантагрюэль» романының пафосымен тең. Жалпы өмірсүйгіштік Физулидің поэзиясы жер ырысындағы адамның құқығын қорғайды. Осындай бағытта «Сагинаме» аллегориясын қабылдауға болады, онда адамның кемістіктері туралы әңгімені музыкалық аспаптар жүргізеді. «Саххат ве мераз» («Денсаулық пен дерт») және «Ринду Захид» («Қаңғыбас және дуана») сияқты шығармаларда ұсынылған аллегориялық образдар мен теңеулер әлемдік әдебиеттің даму жолына енгізілен сияқты. «Ринду Захид» шығармасы дінді жойқын сынға ұшыратады.
Физулидің ең әйгілі, жоғары көркемдік шығармасы - «Лейлә мен Мәжнүн» поэмасы. Оның тақырыбы араб фольклорынан алынған; оның XVI ғасырға дейінгі феодал формацисындағы әртүрлі әдебиеттердің 30-ға жуық әртүрлі нұсқалары бар (парсы, шағатай, түрік, әзірбайжан және т.б.). Физули осы фольклорлық материалды өздігінен және шебер қолданып, көркем мәнерлілігі жағынан бұрынғы нұсқалардан асқан, Шығыс әйелінің қайғы-қасіретінің, құқықсыз тағдырының ескерткіші болған нағыз түпнұсқалық шығарманы шығарды.
Физули, поэманың кейіпкері, шындық пен адалдықты іздеуші Мәжнүн («Жынды») сөздерімен ақынға заманауи қоғамда ешқандай шындық жоқ екендігіне көресетіп, өз дәуіріндегі адмдардың қанаушылығы туралы баяндайды. Физулидің тілі негізінен – халықтық, әсіресе, туған тілінде жазған шығармаларында – әдемі, терең эмоциялы және бүгінгі күнге дейін түсінікті. Физулидің шығармашылығы Таяу Шығыс халықтары әдебиетінің дамуына үлкен әсер етті.
Физулидің шығармашылығын зерттеу XIX ғасырдың аяғында басталды. Британ зерттеушісі Элиас Гибб 1882 жылы шыққан өзінің жұмысында Физули әзірбайжан тілінде жазған деп тұңғыш көрсеткен.
Физулиді еске алу
Физулидің құрметіне аталғандар:
Фикрет Годжа (әзірб. Fikrət Goca, 1935) — әзірбайжан ақыны және жазушысы.
Өмірбаяны
1935 жылы Агдашск ауданында дәрігердің отбасында дүниеге келген. Кішкентай Фикрет балай ойындары мен сауықтарынан алыс тұйық, ойлампаз және зеректі болып өзін көрсетті. Мектепті аяқтағаннан кейін Бакудағы Теміржол техникумына оқуға түсті. Метрополитен құрылысында жұмыс істеді.
Қызметі
1965 жылы «Кирпи» («Кірпі») журналында ақынның тұңғыш өлеңі - «Племянница» жарыққа шықты. Жас ақын оқуды М.Горький атындағы Мәскеу әдеби институтында жалғастырды. Оқыған жылдары «Чайка» тұңғыш өлеңдер жинағы шықты. Жалпы адамдық құндылықтар мен өмір философиясын көрсететін көптеген өлеңдер мен поэмалардың авторы.
Отанға арналған өлеңдері
Туған жылы 1887 жылғы 31 тамыз (12 қыркүйек)
Туған жері Шуша, Ресей империясы
Қайтыс болған жылы 1943 жылғы 3 қаңтар (55 жас)
Қайтыс болған жері Горьков облысы, Сухобезводная ст.
Жанры жазушы, публицист, драматург, тарихшы, фольклорист
Юсиф Везир Чеменземинли (әзірб. Yusif Vəzir Çəmənzəminli; 1887 жылғы 12 қыркүйек, Шуша —1943 жылғы 3 қаңтар, Сухобезводная ст., Горьков облысы) — әзірбайжан жазушысы, публицист, драматург, тарихшы, фольклорист және саяси қайраткер.
Өмірбаяны
Юсиф Везир Чеменземинли 1887 жылғы 12 қыркүйекте Шуша қаласында, Мирбаба бек Везировтың және Сеид Азизы ханумның отбасында дүниеге келген. Визиров тегі Карабах хандығының беделді уәзірлерінің бірі, Ибрагим Халил хан мен Мехтикули хан билікте болған кезде осы лауазымда болған Мирза Джамала Джеванширамен байланысты.
Юсиф Везирдің әкесі парсы және түрік тілдерін жетік білген, әдебиетті білген (Фирдоуси мен Физулиді жақсы көрген), мугтарды оқытқан және өзінің өмірінде Шығыстың көптеген елдерінде болған.
Молды Мехти мектебінде бастауыш білім алғаннан кейін, «Кар Халифа» лақап атымен танылып, оқуын Агдам қаласының орыс мектебінде жалғастырған. Осы мектепті бітіріп, 1896 жылы Шушаға оралды, онда сол уақытта Кавказдың орта оқу мекемлерінің арасында үздік болған Нақты училищесіне оқуға түсті. Мектепте суретшілер мен мүсіншілердің өмірбаяндарына көп уақыт бөлгендіктен математикасы ақсап қалды. Сол себептен екінші жылға қалтырылды. Кішкентай кезінен сурет салумен шұғылданған, басында сурет салған. Одан кейін қоғамдық-саяси карикатураларды салды. Есейіп, үлкен ағасының кітапханасына қол жеткізді, онда оқи бастап, тұңғыш рет орыс және шетел әдебиетінің классиктерімен танысты. Шушаның нақты мектебінде оқып, ол орыс тілінде «Жалоба» тұңғыш өлеңін жазды. Юсиф Везир өзінің бірнеше өлеңдерін орыс тілі мұғалімі Клемиоға көрсетті.Мұғалім өлеңдерін оқып, оған Чеховты оқуға кеңес берді. Чеховтың стиралық әңгімелері оған ұнады, әрі қарай ол оның шағын әңгімелер жазушысы ретінде қалыптасуына әсер етті. Шуша нақты мектебінде оқи келе ол өзінің немере ағасы Мир-Гасан Везировпен (айтпақшы, 26 бакулық комиссарлардың бірі) орыс тіліндегі «Фокусник» ай сайынғы әзіл-оспақ журналын шығарды, журнал көлемі бойынша үлкен болмаса да мазмұны жағынан байыпты болған.
1905 жылғы қанды оқиғалардан кейін, армян дашнактарының үгіт-насихатының нәтижесінде және Ресей империясымен итермелеуімен Шушада армян-әзірбайжан қырғыны кезінде ұзақ сырқаттан оның әкесі қайтыс болады, отбасыны асырау жүгі 19 жасар Юсифке түседі. Әкесінің мүлігін Агдамда сатып, Шушаға оралғанда Юсиф Везир ауырып қалады. Ұзақ сырқаттанған кезде оның отбасына көршілер көмектеседі – бір кезедрі Юсиф Везирдің әкесі Мешеди Мирбаба қол астына алған Оңтүстік Әзірбайжандағы 3 ағасы. 3 ай ауырып, аяғына тұрған Юсиф, болашақта белгілі адам болса, өзінің Оңтүстік Әзірбайжандағы көршілер ауылының құрметіне «Чеменземинли» лақап атын алады деп сөз береді.
1907 жылы Юсиф Везир Бакуға барып, Бақу нақты мектебіне оқуға түседі. 1911 жылы «Сада» газетінде және «Молла Насредин» әзіл-оспақ журналында оның әңгімелері басылып шығарылады.
1909 жылы Баку нақты училищесін аяқтап, Юзиф Везир, Петербурге барады, онда Азаматтық инженерлер институтына құжаттарын тапсырады. Бірақ математика пәнінен емтиханнан өте алмайтынын түсініп, өзінің құжаттарын қайтарып алады. Петербургте өзінің белгілі «Путевка в рай» әңгімесін және Дағыстанның халық батыры Шамильге арналған өлеңін жазады.
1910 жылы Чеменземинли Киев қаласының Әулие Владимир Императорлық университетіне заң факультетіне оқуға түседі. Университетте оқыған уақытта бір сәтке де Әзірбайжанмен байланысын үзген жоқ. Осы жылдар ішінде Юсиф Везир Отанында шығарылатын газеттер мен журналдарда көп рет басылды. Дәл осы уақытта оның «Фактическое положение азербайджанской мусульманки», «Кровавые слёзы», «Мать и материнство» белгілі еңбектері жарық көрді. Кейінірек, «Азербайджанская автономия», «Кто мы и чего хотим?», «История литовских татар», «Наша внешняя политика», «Проблемы нашей нации и культуры» және т.б. мақалалары жазылды
1915 жылы Бірінші дүниежүзілік соғысына байланысты патша үкіметі Киев университетін Саратовқа көшірді. Университетті аяқтап, Юсиф Везир Саратов сот палатасына жұмысқа тұрады. Тамақтануға қаражаты жетіспей ол Киевке оралады. Онда «Зество» ұйымына кіріп, майданға аттанады. Ақпан революциясы кезінде Юсиф Везир Галицийда болды. Сол уақыттың оқиғаларын ол өзінің «Студенты» және «В 1917-м году» романдарында суреттеді.
1917 жылы Юсиф Везир Галицийдан Киевке оралады. Осында өзінің жанына әзірбайжан студенттерін жинап, әзірбайжан қоғамын құрады, оның төрағасы болып сайланады. Тәуелсіз Украин халық республикасының орнауынан кейін Ю.В.Чеменземинли осы елде жас Әзірбайжан Демократиялық Республикасының саяси өкілі болып тағайындалды. Біруақытта Крым және Польшада Әзірбайжан Демократиялық Республикасының саяси өкілі болды. Саяси өкілдіктің негізгі мақсаты Ресей жұртшылығын Әзірбайжанмен таныстыру болды. Сондықтан олар кештерді ұйымдастырады, газеттер мен журналдарда Әзірбайжанның тарихы, әдебиеті, мәдениеті, саудасы және экономикасы туралы мақалаларды басады. Ресей жұртшылығы бірте-бірте Әзірбайжанмен таныса бастады.
1918 жылы азаматтық соғысқа байланысты Әзірбайжанмен байланыс үзіледі. Юсиф Везир Симферопольға барады, онда ол бірнеше айға қалуға мәжбүр болды. Осында Әділет министрлігіне кеңесші болып жұмысқа түседі. Крымдық «Миллят» газетінде оның «Азербайджан и азербайджанцы» мақаласы және 1919 жылы «Литовские татары» кітабы шығады.
Отанына оралғанда «Азербайджан» газетінде «Наша внешняя политика», «Наши национальные и культурные вопросы» мақалалар топтамасын басады.
Біраз уақыттан кейін Әзірбайжан Демократиялық Республикасының (ӘДР) Министрлер кеңесінің төрағасы Насиббека Усуббековтың ұсынысымен ӘДР-ң елшісі ретінде Стамбулға жіберіледі. Стамбулда саиси істермен айналыса отырып, ол өзінің әдеби қызметін жалғастырды, сөйтіп, 1921 жылы жазушының ғылыми зерттеулерге толы «Взгляд на азербайджанскую литературу» және «Азербайджан — исторический, географический и экономический» кітаптары шығады.
Әзірбайжанда Кеңңес үкіметінің орнауынан кейін Юсиф Везир өзінің қызметін тоқтату туралы хабар береді. Ол Париж саяси ғылымдар институтының факультетінде оқыған інісі Мирабдуллаға Парижге барады. Францияда заңгер ретінде жұмыс істей алмауына байланысты ол Парижден алыс емес Клишни қаласында лококмотив және автомобиль зауыттарында жұмысшы болып істеді. Сонымен бірге ол «Парижские новости» газетімен қызмет етті, онда «Восточные письма» тақырыбымен өзінің мақалаларын басып шығарды. Інісінің күтпеген сырқаты және өлімінен кейін, Юсиф Везир не болса да отанына оралуға шешім қабылдайды. Ол Париждегі Кеңестердің өкіліне және Әзірбайжан Кеңес Республикасының халық комиссары Газанфар Мусабековке хат жазады. Әзірбайжан кемпартиясының төрағасы Киров Юсиф Везирдің оралу ниетін қуанышты қабылдады. Сөйтіп, 1926 жылы Юсиф Везир эмиграциядан отанына біржола келеді.
Отанына оралып, Юсиф Везир «Бакинский рабочий» баспасында көркемөнер бөлімінің редакторы болып істеді, одан кейін Мемлекеттік жоспарлау жөніндегі комитеттің қоғамдық-мәдени бөлімінде істеді және біруақытта оқытушылықпен айналысты. Басында ӘМУ-ң шығыстану және педагогика факультетінде, кейін, Педагогикалық, Медициналық және Мұнай институттарында әзірбайжан мен орыс тілі факультеттерінде оқытты. Юсиф Везир бір уақытта Рухулла Ахундовтың редакциясымен «Орыс-Әзірбайжан сөздігі» редакторларының бірі болды. 1930-35 жылдары «Девичий родник», «Студенты», «В 1917-м году» романдарын басып шығарады, «Хазрати Шахрияр» пьесасын жазады.
Юсиф Везир аудармалармен де айналысты. Ол орыс тілінен әзірбайжан тіліне Л.Толстойдың, И.Тургеневтың, А.Неверовтың, Н.Гогольдың, В.Лавреновтың, В.Гюгоның және т.б. шығармаларын аударды. 1937 жылы өзінің «Между двух огней» тарихи романын аяқтады, бірақ басып шығаруға үлгермеді. Роман тек 1960 жылы «В крови» атымен «Азербайджан» журналында қысқартулармен басылды. Әзірбайжан жазушылар одағынан шықпас бұрын Юсиф Везир «Азерфильмге» өзінің «Алтунсач» шығармасының киносценариін берді. Шығарма «Азерфильм» басшылығымен мақұлданғанына қарамастан, «Студенты» романының сынына байланысты келісімшарт жасасқан жоқ.
1937 жылы Юсиф Везир әртүрлі сылтаулармен жұмыстан босатылды.
1940 жылы сотталып, Горьков облысы Сухобезводное станциясындағы тұтқындарға арналған лагерьге жіберілді, сол жерде 1943 жылы қайтыс болды.
"Серсем", "Чеменземинли Алигулухан", "Зарасб", "Чеменземинли Али Хан", "Курбан Саид" лақап аттарымен басылды.
Туған жылы 1919 жылғы 22 наурыз
Туған жері Казах ауданы, Икинджи Шихлы (Әзірбайжан)
Қайтыс болған жылы 1995 жылғы 26 шілде (76 жас)
Қайтыс болған жері Баку 
Шығармаларының тілі: әзірбайжан
Исмаил Шихлы (туған кездегі есімі Исмаил Гахраман оглы Шихлинский; әзірб. İsmayıl Qəhrəman oğlu Şıxlınski; 1919 жылғы 22 наурыз — 1995 жылғы 26 шілде) — әзірбайжан жазушысы, сценарист, әдебиетші, Әзірбайжан Комсомолы сыйлығының лауреаты (1976), филология ғылымдарының докторы (1954), Әзірбайжан КСР Жоғарғы кеңесінің депутаты (1990), Мирза Фатали Ахудов атындағы сыйлықтың лауреаты.
Өмірбаяны
Исмаил Шихлы 1919 жылғы 22 наурызда Елизаветпольск губерниясы (қазір Әзірбайжанның Казах ауданы) Казах уезі Икинджи Шихлы ауылында мұғалімнің отбасында дүниеге келген. 1941 жылы Әзірбайжан педагогикалық институтының әдебиет факультетін бітірген. Екінші дүниежүзілік соғыста Кавказ, 3-ші Белорусс және Шығыс майданында қатардағы жауынгер болды. Соғыс аяқталғаннан кейін Казах ауданының Косалар ауылында орта мектепте оқу бөлімінің меңгерушісі болып істеді. 1946-1949 жылдары Әзірбайжан педагогикалық институтының аспиранты, оқытушысы, аға оқытушысы, кейін шет елдер әдебиеті кафедрасының меңгерушісі. 1949 жылдан Әзірбайжан жазушылар одағының мүшесі.
Келесі жылдары «Азербайджан» журналының редакторы, Әзірбайжан жазушылар одағының бірінші хатшысы, КСРО жазушылар одағының хатшысы болды.
«Пути расходятся» (1957), «Буйная Кура» (1968) романдарының, ктносценарилердің авторы. «Буйная Кура» романы көптеген әдебиетшілермен әзірбайжан прозасында өзгерісті кезең және жаңа бағытқа, неореализмге жол берген деп танылады.
Исмаила Шихлы есімімен жүктасушы теплоход аталған.
Библиографиясы
Туған жылы 1906 жыл
Туған жері Тебриз, Шығыс Әзірбайжан
Қайтыс болған жылы 1988 жылғы 18 қыркүйек
Қайтыс болған жері Тегеран
Шығармаларының тілі Әзірбайжан, парсы
Жанры Поэзия
Мухаммад Хусейн Шахрияр (әзірб. Məhəmməd Hüseyin Şəhriyar; парс. سید محمدحسین بهجت تبریزی ) 1906, Тебриз — 1988 жылғы 18 қыркүйек, Тегеран) — әзірбайжан және парсы тілдерінде жазған белгілі әзірбайжан және иран ақыны.
Өмірбаяны
Шахрияр 1906 жылы Тебризде дүниеге келді. Оның әкесі адвокат болған. Бірінші жүйелі білімді Тебриздегі «Мотахари» орта мектебінде, кейін Тегерандағы «Дарул Фонун» мектебінде алған. Колледжде медицинаны оқып, Хорасанға жол тартты, онда «Нишапур» нотариус қоғамында, одан кейін «Кешаварзи» банкінде жұмыс тапты. Бастапқыда өздерінің өлеңдерін Бехджат лақап атымен басып шығарған, содан соң Шахрияр атына өзгертті.
Ақын 1988 жылы қайтыс болды. Туған Тебризде ақындар кесенесінде жерленген. Ол осы кесенеде жерленген соңғы ақын болды.
Шығармашылығы
Шахрияр өзінің тұңғыш өлеңін жеті жасында әзірбайжан тілінде жазған, ал екіншісін – парсы тілінде тоғыз жасында жазған. Мүмкін ол өмірбаянын өлең түрінде жазғысы келген шығар, себебі, оқырман оның өмірбаянын оның жинағын оқыған кезде біле алады. Оның көптеген ащы және тәтті еске алулары «Хазйан Дэл», «Приветствие Гейдарбабе», «Мумиаи» және «Вечерняя Басня» кітаптарында көрсетілген. Оның басқа кітабы «Тахте Джамшид» ақынның қиялын көрсететін эпикалық өлеңдердің жинақтамасы болып табылады. Шахрияр поэзияның, лириканың, төрт жол өлең, екі жол өлең, мақтау өлеңі, мұңды шығарманың жанжақты дамыған үлгілерін құрады.
Оның әдебиеттегі жетістігінің басты себептерінің бірі – сөздерінің жеңілдігі. Сондықтан жұртшылық оның сөздерін таныс, түсінікті және тиімді деп табады. Контекст пен пікір қосудағы жаңалық – оның поэзиясын ерекше қылады. Өзінің өлеңдерінде ол өзінің идеяларын осы мәнерде көрсетті.
Шахрияр ситарада жақсы ойнап, музыкаға деген қызығушылығы болған. Ол жақсы көркемдеп жазушы болған.
Гейдарбабаға сәлем!
Ең белгілі жұмыстарының бірі әзірбайжан тілінде жазылған кеәін парсы тіліне аударылған «Приветствие Гейдарбабе!» поэмасы болып табылады. Оны оның тек жақсы кітабы деп есептеп қана қоймай, сонымен бірге қашанда болсын ирандықпен құралған түркі тіліндегі тұңғыш және ең қызықты өлеңдер жинағы деп есептейді. Гейдарбаба – ақынның балалық шағы өткен таудың атауы. Поэмада әзірбайжан халқының бөлінген мәдениетінің бірлік идеясы көрсетілген.
Туған жылы 1835 жылғы 9 шілде
Туған жері Шемаха
Қайтыс болған жылы 1888 жылғы 20 мамыр
Қайтыс болған жері Шемаха
Жанры Лирика, сатира
Сеид Азим Ширвани (әзірб. Seyid Əzim Şirvani 1835 жылғы 9 шілде—1888 жылғы 20 мамыр) — әзірбайжан ақыны және ағартушы. Жоғары діни білімін Иракта алды. Отанына оралғаннан кейін дін атағынан бас тартып, жеке мектебін ашады. Махаббат-лирикалық ғазелдерінде Сеид Азим Ширвани Физулидің дәстүрін жалғастырды. Сатиралық өлеңдері мен мысалдарында Сеид Азим Ширвани діни адамдарды күлкі етті, мешеулiкке және надандыққа қарсы шықты, бiлiмге және мәдениетке шақырды. Замандас ақындар оны өздерінің мұғалімі деп есептеді.
Білімі және оқытушылық қызметі
Сеид Азим Ширвани Шемахада діни тұлғаның отбасында дүниеге келді. Әкесінен ерте айырылып, оны атасы өз қамқорлығына алды. Білімін аяқтау үшін ол Бағдад және Мысырға жіберіледі, онда ахунд діни атағын алды. Шемахаға оралғаннан кейін Сеид Азим Ширвани зайырлы ғылымдарға, білім мәселелеріне қызығушылық танытады, орыс тілін үйренеді. Ол фарсы және араб тілдерін, шығыс авторларының шығармашылығын білумен шектелмей, еуропа және орыс әдебиетімен қызығады, Пушкиннің, Некрасовтың және басқа белгілі жазушылардың шығармаларымен танысады.
Халықтың алға жылжуын, оның рухани басыбайлықтан босатылу қамын ойлап, Сеид Азим Шемахта орыс-әзірбайжан мектебін ашады, онда зайырлы ғылымдарды, әзірбайжан және орыс тілдерін үйренуге үлкен назар бөлінді. Құран мен шариат заңдарының орнына ол оқушыларына әзірбайжан ақындарының өлеңдерін, Саадиден, Хафизден және Хайямнан өзінің аудармаларын оқыды. Діни тұлға болудан біржола бас тартып, осы мектепте өзі оқытады. Уақыт өте қоғамдық мәселелерге, ғылыми білімдерге деген қызығушылығы дінге қызмет ету көзқарасын өзгертеді. Жеке дiни қызметкерлердiң екiжүздiлігін көре ол одан аса өзін шығармашылыққа арнауға және халыққа білім беруге, ғылым мен білімді насихаттауға ниеттенеді, осы әрекетімен дін басылары жағынан өзіне наразылық пен дұшпандық қалыпты туғызады. Ширвани саяси сенімсіз адам атанып, тез арада оқытушылықтан босатылды.
Шығармашылығы
Сеид Азим Шемахада «Бейт-ус-Сафа» («Тазалардың үйі») әдеби бірлестігін басқарды. Өзінің жанына қаланың зиялыларын топтастырып, ол Баку, Куба, Шуша, Ордубад қалаларының ұқсас бірлестіктерімен байланыста болды.
Ақынның бай мұрасында ғазел, рубай, касыд, марсие жанрындағы өлеңдері, сонымен қатар, өлеңмен жазылған әңгімелері, мысалдары, өсиет әңгімелері, сәлемдемелері, әдебиеттанушылық жұмыстары кеңінен ұсынылған, ол әдебиет бойынша оқулық құрастырған.
Сүйіктісіне шексіз махаббаты, кездесу туралы арманы, жан күйдіретін мұңы, тағдырына шағымы – міне осылардың барлығы Ширвани ғазелдерінің тақырыбы болды. Бірақ, өзінің алда өткен биік тұлғалардың дәстүрін жалғастыра, әсіресе Физулидің, ақын таңғажайып махаббаты емес, шынайы махабатты жырлады.
Ағартушылық сана – Ширвани шығармашылығындағы құндылықтардың жоғары өлшеуіші. Білім адамның рухани төркін өзгертуге тиіс, сондықтан гуманисттік құндылықтарға тарту ақын үшін нәсіл мен дін тұтудан жоғары болып табылады:
Не говорите мне: он гяур, или мусульманин,
Кто образован — тот человек!
Ширвани кавказ мұсылмандарын табиғи ғылыми білімдерді игеруге, ескі нанымдар мен қиялдардан алшақтауға, ілгерілеу, мәдени жандану жолына тұруға шақырды («Кавказ мұсылмандарына үндеу» өлеңі).
1880 жылы Мәскеуде А.С.Пушкинге ескерткіштің ашылуына байланысты Ширвани өлең шығарды, онда ол Шығыс халықтары және барлық әлем үшін орыс ақынының ақындық мұрасының үлкен маңызы туралы айтады. Ширванидің орыс мәдениетіне шешуші бағыт алуы оның шығармашылық және педагогикалық қызметіне әсер етті.
Ширванидің әдеби мұрасында маңызды орынды сатира алады, ол көбінесе оның шығармашылығының арқасында XIX ғ. екінші жартысындағы әзірбайжан әдебиетінің алдыңғы бағыттарының бірі болды. Ширваниді «қатал талант» деп атауға болады. Оның өлеңмен жазылған әңгімелерінде-нақылдарында сұмдық және гортескілік бірдеңе бар, қайта оларда дәстүрлі ағартушылық сипатта оптимисттік ақыл айту соңы бар: білім, ақыл, адамгершілік, парасатты заңдар адамдарды қайырымсыздықтан, әділетсіздіктен, құмарлықтан, ақылсыздықтан құтқаруға шақырылған. Бірақ ахундтық айқын көрініс, адамға сенімнің демократиялық атмосферасы жоғалады.
Сеид Азим М.Ф.Ахундовтың демократиялық ағартушылығының, Физули мен Вагиф лирикасының, Закир сатирасының үздік сипаттарын өзінің шығармашылығында қатар қолданды. Сеид Азимнің поэзиясы тақырыптық және жанрлық түрлілігімен ерекшеленеді. Оның ғазелдері әсем және лирикалы.
Туған жылы 1863 жыл
Туған жері Шеки
Қайтыс болған жылы 1942 жыл
Қайтыс болған жері Шекинск ауданы, Шеки
Жанры Педагог, жазушы және этнограф
Рашид-бек Эфендиев (әзірб. Rəşid bəy Əfəndiyev; 1863, Шеки — 1942, Шеки) — белгілі әзірбайжан ұстазы, жазушы және этнограф.
Өмірбаяны
1882 жылы Горийск семинариясын, 1900 жылы – Тифлистегі Александровск мұғалімдер институтын бітірді.
1900-1917 жылдары Горийск семинариясында әзірбайжан тілін оқытты.
1918 жылдан бастап – Баку қаласында ашылған Мұғалімдер семинариясының директоры. «Ушаг бахчасы» (1898), «Бесиратул-атфал» (1901) оқулықтарының авторы.
1920 жылдан – Шеки қаласындағы Педагогикалық институттың директоры болып тағайындалды.
1926-1933 жылдары орыс тілін оқытады. «Вэтэн дили» («Ана тілі») І бөлімі Рашида бека Эфендиевтың қолымен жазылды. «Вэтэн дили» («Ана тілі») (I бөлімі) И.А.Крыловтың «Лисица и Виноград» мысалының аудармасы енгізілген.
Туған күні 
Туған күні